5 phút hiểu nhanh về cách người Mỹ bầu tổng thống

Người dân có trực tiếp bầu tổng thống không?

Cứ 4 năm 1 lần, người dân Mỹ sẽ bỏ phiếu để bầu tổng thống. Nhưng thực chất, họ không trực tiếp bầu ra tổng thống. Khi cử tri bỏ phiếu cho một ứng cử viên tổng thống và phó tổng thống, họ thật ra đang bỏ phiếu cho một nhóm người gọi là đại cử tri.

Mỗi tiểu bang Mỹ được phân bổ một số lượng đại cử tri nhất định. Các đại cử tri thường là những người trung thành với đảng nhưng cam kết ủng hộ ứng cử viên nhận được nhiều phiếu bầu nhất ở bang của họ. Trên toàn nước Mỹ, có tổng cộng 538 đại cử tri, tạo nên cử tri đoàn, và một ứng cử viên cần có sự ủng hộ của ít nhất 270 đại cử tri để có thể trở thành chủ nhân Nhà Trắng.

Các đại cử tri được phân bổ dựa trên dân số của mỗi bang, nhưng ngay cả những bang ít dân nhất cũng được hiến pháp Mỹ bảo đảm có tối thiểu là 3 đại cử tri (một hạ nghị sĩ và 2 thượng nghị sĩ). Nhờ có mức tối thiểu này mà các bang dân số ít sẽ không bị lép vế trong cử tri đoàn trước các bang có dân số vượt trội. Đó cũng là lý do mà đã có những cuộc bầu cử gây tranh cãi, khi ứng viên dù thua sút về số phiếu phổ thông nhưng vẫn trở thành tổng thống Mỹ nhờ có số phiếu đại cử tri lớn hơn.

Quy tắc “được ăn cả ngã về không”

Hầu hết các bang của Mỹ và quận Columbia thực hiện bầu cử theo nguyên tắc “được ăn cả ngã về không". Điều này có nghĩa là nếu 1 ứng viên nhận được nhiều phiếu bầu hơn ở 1 bang thì ứng viên đó sẽ giành được toàn bộ số phiếu đại cử tri của bang đó, cho dù chênh lệch phiếu bầu có sít sao như thế nào. Có 48/50 bang của Mỹ tuân theo quy tắc này. Maine và Nebraska là hai bang khác biệt khi phân bổ phiếu đại cử tri theo tỷ lệ các hạt bầu cử.

Maine có 4 phiếu đại cử tri, còn Nebraska có 5 phiếu. Maine và Nebraska sẽ chia 2 phiếu đại cử tri cho người thắng phiếu bầu phổ thông của toàn bang. Số phiếu đại cử tri còn lại sẽ được phân bổ cho người thắng phiếu bầu phổ thông trong từng khu vực bầu cử quốc hội của bang. Maine có 2 khu vực bầu cử, còn Nebraska có 3 khu vực.

Tại sao người Mỹ duy trì cử tri đoàn?

Đã có những trường hợp 1 ứng viên dù thắng phiếu phổ thông nhưng vẫn không thể trở thành tổng thống vì thua phiếu đại cử tri. Ví dụ như ông Al Gore thua ông George W. Bush vào năm 2000 hay bà Hillary Clinton thua ông Donald Trump vào năm 2016. Vậy vì sao có những tình huống tréo ngoe như vậy nhưng nước Mỹ vẫn duy trì nguyên tắc bầu tổng thống này? Đầu tiên, đây là thể thức được quy định trong Hiến pháp Mỹ, và sửa đổi Hiến pháp không phải là điều dễ dàng. Hơn nữa, có những lý do rất thực tế để nhiều người muốn duy trì cách bầu cử này.

Đó là vì hệ thống cử tri đoàn đòi hỏi các ứng cử viên tổng thống thực hiện chiến dịch tranh cử rộng rãi, kể cả ở các bang nhỏ hơn. Ứng cử viên sẽ chẳng thể gom đủ phiếu đại cử tri nếu chỉ tập trung vào một bang hoặc một khu vực, nên họ sẽ phải tìm hiểu và giải quyết các vấn đề mà cử tri quan tâm ở tất cả các vùng trên cả nước.

Nếu 2 ứng viên hòa 269-269

Tổng số phiếu đại cử tri là 538, như vậy, dù rất khó nhưng vẫn có khả năng xảy ra tình huống hai ứng cử viên không ai giành đủ 270 phiếu mà hòa nhau 269-269.

Trong kịch bản gay cấn này, Hạ viện mới được bầu ra sẽ chọn người chiến thắng, theo đó đoàn đại biểu hạ nghị sĩ của mỗi bang sẽ nhận một phiếu bầu.

Trong năm nay, các nhà phân tích cho rằng tình huống như vậy có khả năng sẽ tạo lợi thế cho cựu Tổng thống Trump.