Bài thơ chấn động Sài Gòn 60 năm trước

Những năm 1970, trong những buổi sinh hoạt văn nghệ lửa trại sinh viên học sinh, hoạt cảnh kịch thơ Một thế kỷ, mấy vần thơ thường là tiết mục “đinh” đầy hào hùng mà ai xem cũng đều sôi lòng. Đến bây giờ, tôi vẫn nhớ giọng ngâm của học sinh Duy Thanh sang sảng: Cái gì bạo ngược và phi nghĩa/Là trái lòng dân, nghịch ý trời/Sắt thép tinh ròng, binh tướng dữ/Không sao thắng được trái tim người…

Sở dĩ lũ học sinh chúng tôi thích bài thơ này vì lời thơ “ý tại ngôn ngoại” của nó. Một thế kỷ, mấy vần thơ rất phù hợp vì nói lên lòng quả cảm của dân tộc trong cuộc chiến chống Pháp - mà thật ra chúng tôi đều biết tác giả muốn nêu lên khát vọng thống nhất đất nước từ năm 1956 - khi mà người tham gia kháng chiến bị khủng bố cùng cực.

Ngày 27.4.1956, lần đầu tiên, nhật báo Tiến Thủ đăng bài thơ trên trang nhất với cái “tít” màu đỏ thật lớn, thật đẹp chạy suốt bề ngang tờ báo khổ rộng. Hai câu thơ Đinh ninh anh nhớ một lời/Ngày mai thống nhất liền đôi bến bờ như chọc xoáy vào việc chính quyền Ngô Đình Diệm công khai xé bỏ Hiệp định Genève, không thi hành tổng tuyển cử thống nhất hai miền nam bắc. Bài thơ đó đã gây nên một tiếng vang lớn và là hành trang tinh thần cho những người kháng chiến trong nội thành. Sau này có dịp gặp nhà thơ Kiên Giang, lũ chúng tôi được biết khoảng tháng 4.1956, lúc đó chính quyền Sài Gòn tuyên bố không hiệp thương tổng tuyển cử và tung chiến dịch “tố cộng” đàn áp những người kháng chiến thì thầy giáo Dương Tấn Huấn đang dạy học tại Trà Vinh, thao thức trước vận mệnh đất nước và muốn dùng ngòi bút để đấu tranh nên đã “luồn lách”, mượn chuyện Pháp thua trận để nói về tinh thần của người dân Việt khi có họa xâm lăng đất nước thân yêu của mình.

Nhà thơ Truy Phong đã hoàn thành bài thơ mang tính lịch sử này vào đêm 16.4.1956. Thầy giáo Dương Tấn Huấn phải ký bút danh là Truy Phong để tránh sự trả thù của mật vụ rồi nhờ bác Hai Phương, thân phụ của một cô học trò, chủ xe đò tuyến đường Trà Vinh - Sài Gòn chuyển bài thơ đến tòa soạn báo Tiến Thủ.

Nhà thơ Truy Phong (ảnh) sinh năm 1925, tại xã Thanh Bình (cù lao Dài), H.Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long, mất năm 2005 tại quê nhà. Các tập thơ đã xuất bản: Một thế kỷ, mấy vần thơ (1970), Thái bình trả lại (1971), Mặt trời lên (1975).

Khi đọc bản thảo bài thơ này, ông Việt Tha - Lê Văn Thử - chủ nhiệm tờ Tiến Thủ chẳng biết nhà thơ Truy Phong là ai nhưng đọc nội dung, thấm được khẩu khí anh hùng, ông biết ngay là “phe ta” nên chọn đăng một cách trang trọng trên trang nhứt. Ông viết: “Theo tôi thơ như vậy mới là thơ, thơ của thời đại chúng ta”. Ngay sáng hôm ấy, ở Sài Gòn, báo Tiến Thủ bị tịch thu và chính quyền cho bọn côn đồ đến đập phá tòa soạn tại 224 đường Gia Long (Lý Tự Trọng ngày nay) sau đó tòa báo bị đóng cửa. Ông chủ nhiệm Việt Tha phải đi trốn một thời gian dài.

Một thời gian sau, tờ tạp chí Mã Thượng đăng lại Một thế kỷ mấy vần thơ, từng đoạn có tranh màu minh họa. Từ tháng 4.1956 đến tháng 4.1975 bài thơ này được đăng đi đăng lại mấy mươi lần trên báo chí miền Nam: Đuốc Nhà Nam, Thần Chung, Tin Sáng, Dân Chủ Mới, Tiểu Thuyết Thứ Năm… Tờ Sélection Du Reader’s Digest, năm 1957 cũng trích dịch lại một đoạn bài thơ này. Lúc bấy giờ, bài thơ chẳng những được nhắc nhiều trên dư luận báo chí như là một bài thơ hay, một bài thơ hào hùng, đánh dấu sự cáo chung một giai đoạn thực dân thống trị trên đất nước ta và, quan trọng hơn, hun đúc tinh thần kháng chiến chống ngoại xâm.

Sở dĩ lũ học sinh chúng tôi bị bài thơ cuốn hút vì nhà thơ Truy Phong đã làm nên những câu thơ có tính chất tuyên ngôn như: Việt Nam nước của tôi/Già như trẻ/Gái như trai/Chết thì chịu chết/Không cúi lòn ai/Tham lam ai muốn vô xâm chiếm/Thì giặc vào đây, chết ở đây!

Nhà thơ đã khẳng định lịch sử chống ngoại xâm của VN từ ngàn xưa:

Bằng cảm nhận của một nhà giáo yêu nước, đã chịu đựng nỗi đau của người dân khi đất nước bị thống trị, ông đã nêu ra những hình ảnh không thể nào điển hình thêm nữa:

60 năm, ngồi đọc lại và xin được giới thiệu với bạn đọc những vần thơ Cái gì bạo ngược là phi nghĩa/Là trái lòng dân, nghịch ý trời/Sắt thép tinh ròng, binh tướng dữ/Không sao thắng được trái tim người! của nhà thơ Truy Phong mà tôi nghĩ rằng những câu thơ trong Một thế kỷ, mấy vần thơ không chỉ viết cho lịch sử VN trong thế kỷ đã qua!