Về một Mạc thị gia phả "ngoại bản"
Tác phẩm quan trọng nhất về lịch sử họ Mạc chính là cuốn Hà Tiên trấn Hiệp trấn Mạc thị gia phả của Vũ Thế Dinh (? - 1821) biên soạn năm 1818. Năm 1907, một người Pháp là Agen (có lẽ là chủ tỉnh Hà Tiên Auguste Agen) đã gửi bản sao sách này đến Viện Viễn Đông Bác Cổ của Pháp. Đó có lẽ là bản Mạc thị gia phả mà viện này đánh ký hiệu Fonds Annamite 39 (ngày nay ta gọi là bản A.39). Nó thuộc vào hàng những cuốn sách Hán Nôm đầu tiên mà viện này sở hữu.
Phần phụ ngoại bản A.39
Ảnh: TL
Từ bản này, nhà nghiên cứu Henri Maspéro chép lại một bản để sở hữu riêng. Bản đó sau này thuộc về Paris Á Châu Học Hội với ký hiệu HM.2111. Năm 1956, nhà nghiên cứu Trần Kinh Hòa đã dựa vào bản này để tiến hành chú thích và xuất bản với tên gọi Hà Tiên trấn Hiệp trấn Mạc thị gia phả chú thích.
Trần Kinh Hòa lưu ý rằng bản A.39 thực sự có hai phần. Phần chính văn và phần "Phụ ngoại bản". Nội dung của "Phụ ngoại bản" vừa có điểm giống vừa có điểm khác với phần cuối của chính văn. Ông lưu ý rằng ít lâu sau khi Vũ Thế Dinh soạn xong cuốn gia phả, vua Gia Long có ban lệnh cho Mạc Công Du - "ân chủ" của Vũ Thế Dinh - sưu tầm lịch sử họ Mạc dâng lên để làm tài liệu viết sử. Do đó, phần phụ ngoại bản thể hiện sự biên tập lại của Vũ Thế Dinh, nhằm tạo ra một bản Mạc thị gia phả hoàn chỉnh hơn để dâng lên triều đình.
Ý kiến của Trần Kinh Hòa được nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Nguyên thừa kế. Nguyễn Văn Nguyên thuận lợi hơn một chút vì ông được tham khảo đến hai bản Mạc thị gia phả khác nhau, bao gồm bản A.39 và một bản khác có ký hiệu A.1321. Về cơ bản, nội dung của chúng giống nhau. Nhưng A.1321 không có phần "Phụ ngoại bản". Nguyễn Văn Nguyên cho rằng A.1321 chính là bản chưa trải qua biên tập, còn A.39 là bản viết lại để dâng lên triều đình.
Nguyễn Văn Nguyên còn đưa ra một nhận xét đáng chú ý khác. Bản A.39 bên cạnh những dòng văn tự giống với bản A.1321, thỉnh thoảng chúng còn chú thích bên cạnh những câu chữ không rõ nguồn gốc. Hiện tượng này làm ông nghĩ đến một bản thứ ba đã được dùng làm tham khảo khi chép bản A.39. Nhưng vào thời điểm Nguyễn Văn Nguyên công bố bản dịch Mạc thị gia phả (2003), không có bằng chứng nào cho thấy sự tồn tại của một bản thứ ba. Nếu có tồn tại một bản như thế thì nó ở đâu?
Hé lộ truyền bản Hà Tiên của Mạc thị gia phả
Bản Mạc thị gia phả mà Agen gửi đi có lẽ không phải là bản gốc. Năm 1929, Đông Hồ Lâm Tấn Phác còn thấy ở Hà Tiên một bản gia phả khác. Điều này cho thấy Mạc thị gia phả còn lưu hành ở Hà Tiên. Trong một số bài viết của mình, nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt đã nhắc tới ít nhất là ba bản Mạc thị gia phả còn lưu hành ở địa phương. Hai trong số ba bản đó thuộc về ông Thiềm Văn Tường - con rể của Mạc Tử Khâm (hậu duệ đời thứ bảy của họ Mạc). Bản còn lại do Lâm Tấn Phác chép lại để làm tư liệu.
Trang mở đầu HT.02
Ảnh: TL
Nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt có nói đến sự sai khác về câu chữ giữa các bản này. Nhưng ông không cho ta một ấn tượng rằng các bản này có gì đặc biệt so với hai bản đã được công chúng biết tới. Phải đến cuối năm 2023, nhờ may mắn được nhà nghiên cứu Trương Thanh Hùng chia sẻ bộ ảnh chụp hai bản sao Mạc thị gia phả của gia đình Mạc Thanh Can (con trai Thiềm Văn Tường) lưu giữ, mới vỡ lẽ rằng các bản lưu hành ở Hà Tiên không phải chỉ có một vài khác biệt nhỏ, mà thuộc về một hệ bản Mạc thị gia phả hoàn toàn khác với các bản phổ biến mà giới nghiên cứu sử dụng - tức các bản A.1321 và A.39.
Chúng tôi gọi hai bản sao vừa được tiếp cận là HT.01 và HT.02 (HT là viết tắt của Hà Tiên). Bản HT.01 bị rách mất mấy trang đầu và một phần của trang cuối. Bản HT.02 có phần mở đầu khác hẳn các bản hiện biết. Không khó để nhận ra HT.02 là bản sao của HT.01. Nó được thực hiện vào lúc mấy trang đầu của HT.01 đã bị rách mất, nhưng trang cuối vẫn còn nguyên vẹn; vì nó vẫn chép lại cả những phần HT.01 bị mất. Phần mở đầu khác lạ của HT.02 rõ ràng là do người sao chép tự viết thêm vào. Sự xuất hiện của bản HT.01 và HT.02 bắt buộc chúng ta phải xem xét lại toàn bộ hiểu biết về quá trình biên soạn và lưu truyền của Mạc thị gia phả. Các bản này đã chứa đựng thông tin gì cần được "giải mã"?. (còn tiếp)
Bình luận (0)