Bầu cử tổng thống Mỹ và chuyện 'được ăn cả, ngã về không'

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024 chính thức diễn ra hôm nay 5.11. Cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu với mong muốn chọn ra chủ nhân Nhà Trắng - người lãnh đạo đất nước trong nhiệm kỳ 4 năm. Hai ứng viên của năm nay là Phó tổng thống Kamala Harris của đảng Dân chủ và cựu Tổng thống Donald Trump của đảng Cộng hòa.

Hơn 240 triệu người đủ điều kiện bầu cử năm nay và 160 triệu người trong số đó đã đăng ký đi bỏ phiếu. Hơn 77 triệu người đã bỏ phiếu sớm trực tiếp hoặc qua thư trước ngày chính thức 5.11.

Tuy nhiên cử tri Mỹ không trực tiếp bầu tổng thống. Lá phiếu của cử tri - tức phiếu phổ thông - sẽ có nhiệm vụ chọn ra đại cử tri cho bang mình và chính những đại cử tri đó mới là người trực tiếp bầu tổng thống.

Ảnh: reuters

Do đó, không phải ứng viên nào nhận được nhiều phiếu phổ thông hơn hay quá một nửa sẽ giành chiến thắng, mà kết quả được quyết định bởi lá phiếu đại cử tri. Gần nhất, trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton nhận được nhiều hơn ông Donald Trump khoảng 3 triệu phiếu phổ thông trên toàn quốc nhưng vẫn thất bại do thua phiếu đại cử tri.

Điều này được quy định trong hiến pháp của nước Mỹ từ thế kỷ 18. Theo đó, ứng viên cần giành được ít nhất 270 phiếu trong số 538 phiếu đại cử tri mới trở thành người đắc cử tổng thống Mỹ. Nếu không ứng viên tổng thống nào nhận được đủ 270 phiếu đại cử tri, hạ viện Mỹ sẽ chọn tổng thống và thượng viện sẽ chọn phó tổng thống.

Mỗi ứng viên tranh cử tổng thống trong từng bang sẽ chọn ra một nhóm người được gọi là các ứng viên đại cử tri mình mong muốn. Những người này thông thường có sau quá trình các đảng chính trị chọn ra đại cử tri tiềm năng của họ thông qua hệ thống bỏ phiếu kín và tham dự đại hội đảng, diễn ra trước trong năm bầu cử tổng thống.

Cử tri đi bỏ phiếu vào kỳ bầu cử thực chất là bỏ phiếu chọn đại cử tri của tiểu bang mình. Tên đại cử tri có thể có hoặc không xuất hiện bên dưới tên ứng viên tổng thống trên lá phiếu phổ thông mà cử tri bỏ, tùy vào mỗi bang hoặc quy định lá phiếu.

Số lượng đại cử tri được phân bổ cho mỗi tiểu bang theo số ghế nghị sĩ của tiểu bang trong quốc hội lưỡng viện, tức bằng tổng số ghế trong thượng viện và hạ viện Mỹ. Số ghế của mỗi bang trong thượng viện cố định là 2, trong khi số ghế trong hạ viện thay đổi theo quy mô dân số. Năm 2024, một số bang có sự tăng giảm số đại cử tri so với kỳ bầu cử năm 2020.

Trong số này, 48 tiểu bang và thủ đô Washington D.C sử dụng nguyên tắc "được ăn cả, ngã về không" hay "người chiến thắng được tất cả". Cụ thể là ứng viên tổng thống nào nhận được nhiều phiếu bầu nhất trong tiểu bang đó sẽ có quyền nhận được tất cả các phiếu đại cử tri của tiểu bang. Trong khi đó, Maine và Nebraska dùng cách chia theo tỷ lệ hạt bầu cử.

Không có điều khoản trong hiến pháp hay luật liên bang nào quy định đại cử tri phải theo kết quả của bang họ. Tuy nhiên, hơn 30 tiểu bang có quy định rõ mỗi đại cử tri phải bỏ phiếu cho đảng và ứng viên tổng thống mà họ làm đại cử tri. Mỗi đại cử tri phải ký tên vào cam kết phục vụ và điền vào lá phiếu bầu tổng thống và phó tổng thống cho những người được đề cử của đảng đã chỉ định họ. Nếu không, đại cử tri được coi là bất tuân. Có quy định ở nhiều bang rằng khi đại cử tri điền vào lá phiếu vi phạm cam kết nói trên hoặc để phiếu trống, đại cử tri đó sẽ được thay thế bằng đại cử tri dự phòng.

Các bang sẽ tiến hành chứng nhận kết quả và danh sách đại cử tri của bang mình, hạn chót năm nay vào ngày 11.12. Đến ngày 17.12, đại cử tri bỏ phiếu bầu tổng thống và phó tổng thống. Tới ngày 6.1.2025, quốc hội sẽ họp kiểm phiếu đại cử tri và công bố kết quả chính thức.