'Bẫy ngầm' trong hợp đồng bảo hiểm: 'Sập hầm' ở phần phụ lục

Những "hợp đồng mồ côi"

Ông M.V.V (TP.Thủ Đức) cho biết hợp đồng bảo hiểm (HĐBH) của ông mua có thời hạn 10 năm, nhưng phải đến 14 năm mới rút hết tiền đã đóng. Ông V. kể ông mua từ đại lý là người quen mời mua cách đây 10 năm, tổng giá trị hợp đồng không cao, nhưng sau 10 năm, lên tất toán thì được thông báo phải đợi thêm 4 năm nữa mới lấy được tiền. "Nghe vậy thấy hụt hẫng quá, hỏi người tư vấn mua bảo hiểm ngày trước thì chính đại lý cũng bỏ nghề rồi và… không nhớ gì cả. Họ bảo những quy định này đều có trong hợp đồng, phần phụ lục, nhưng đa số người mua không được tư vấn rõ mà luôn nghĩ xong 10 năm, sẽ thu về khoản tiền đã đóng cộng tiền lãi…", ông V. rầu rĩ.

Nhiều người rơi vào trường hợp như ông M.V.V gọi đùa đây là những "hợp đồng mồ côi", người bán bảo hiểm bỏ nghề, đại lý xóa sổ là khách hàng bơ vơ không biết đâu mà lần.

Luật sư (LS) Bùi Quang Nghiêm (Đoàn LS TP.HCM) thì gọi cách bán bảo hiểm của nhiều đại lý là dạng "thao túng tâm lý", thao túng cảm xúc một cách bất chính, làm cho người đang có ý định mua một là không hiểu, hai là hiểu lờ mờ nhưng "thôi, mua quách cho rồi". Theo ông Nghiêm, cách tổ chức mạng lưới bán hàng, mạng lưới giao dịch của các công ty bảo hiểm đang có rất nhiều vấn đề cần chấn chỉnh. Công ty bảo hiểm phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về mạng lưới tổ chức tư vấn, bán hàng cũng như HĐBH. 

"Luật không quy định rõ nên các công ty bảo hiểm muốn làm hợp đồng thế nào cũng được. Đến những người rành quy định như tôi mà đọc HĐBH nhân thọ, nhiều điều khoản cũng không hiểu. Luật Kinh doanh bảo hiểm cần bổ sung quy định chi tiết đối với các hợp đồng nhiều chữ, điều khoản phải ngắn gọn, dễ hiểu, size in chữ thế nào để người đọc nhìn rõ… Đồng thời, phải có quy định công ty bán bảo hiểm phải chứng minh được rằng người mua bảo hiểm đặt bút ký hợp đồng khi đã hiểu rõ về các điều kiện, quyền lợi, nghĩa vụ… Khi đó hợp đồng mới có giá trị", LS Bùi Quang Nghiêm đề xuất.

Bà M.H, lãnh đạo cấp cao của một công ty truyền thông, phân tích: Tiện ích của bảo hiểm thể hiện ngay trong cái tên, "bảo" vệ sức khỏe, tài sản trong những trường hợp "hiểm" nguy, rủi ro. Thế nhưng trong hệ sinh thái bảo hiểm, một bộ phận "đại lý đáng ghét" và làm xấu đi hình ảnh, bản chất của bảo hiểm. "Đa số họ là những cá nhân nhàn rỗi, không có chuyên môn, xung phong đi bán bảo hiểm và được đào tạo bởi một vài hạt nhân của các công ty bảo hiểm. Họ không ăn lương của công ty mà thu nhập chủ yếu từ tiền phần trăm của mỗi HĐBH. Vì vậy mới sinh ra một bộ phận nhân viên bán bảo hiểm gọi điện tối ngày nài nỉ, làm phiền khách hàng, "ăn quẩn cối xay" theo kiểu dụ dỗ ép bán cho bạn bè và người thân trong gia đình. Nhiều người cũng "tặc lưỡi" mua một gói bảo hiểm, chủ yếu để đỡ bị làm phiền. Đó chính là nguồn cơn của những vấn đề liên quan đến lùm xùm trên thị trường bảo hiểm hiện nay", bà M.H nói.

PGS-TS Nguyễn Thường Lạng, Trường ĐH Kinh tế Quốc dân, so sánh tại các nước phát triển, để làm đại lý hay nhân viên tư vấn bảo hiểm đòi hỏi nhiều kiến thức về tài chính. Nên trách nhiệm của họ với khách hàng được chú trọng, gắn bó tuổi thọ cả hợp đồng. Còn ở ta đa số là "tay ngang", chỉ được đào tạo khóa tư vấn ngắn hạn, rất non nghề, thậm chí hoàn toàn không am hiểu sâu sắc nghề dịch vụ tài chính mình đang làm cũng đi bán bảo hiểm như ở ta. Vì thế, theo ông Lạng, trong các HĐBH, phải có những điều khoản nêu rõ trách nhiệm của đại lý tư vấn. Đây là vấn đề hết sức quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người mua bảo hiểm.

Xoay kiểu gì cũng khó thoát

Theo LS Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc Hãng luật IAM (Đoàn LS TP.HCM), luật Kinh doanh bảo hiểm quy định rất rõ vai trò, trách nhiệm của đại lý bán bảo hiểm, doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm. Cụ thể, tại điều 22 luật Kinh doanh bảo hiểm nêu rõ khi giao kết HĐBH, doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ nước ngoài có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin liên quan đến HĐBH, giải thích các điều kiện, điều khoản bảo hiểm cho bên mua. Trường hợp doanh nghiệp, chi nhánh bảo hiểm… cố ý không thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin hoặc cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết HĐBH thì bên mua có quyền hủy bỏ hợp đồng, được hoàn lại phí bảo hiểm đã đóng. 

Thậm chí, bên mua được yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu có. Thế nhưng LS Nguyễn Quốc Toản thừa nhận một HĐBH dày cộm, rất nhiều chi tiết khiến người mua đôi khi "tẩu hỏa nhập ma" nên đa số có thói quen "phó thác" hết cho đại lý tư vấn bảo hiểm. Nhưng ngay cả những người đọc kỹ vẫn có thể dính bẫy bởi HĐBH có nhiều trang phụ lục và nhiều quy định "bẫy" người mua nằm ở đây mà "xoay" kiểu gì người mua cũng bị thiệt hại khi xảy ra sự cố. Chẳng hạn, trong hợp đồng có quy định người mua sau 1 năm, 2 năm, hay 5 năm… có thể thanh lý hợp đồng và không nêu rõ là thanh lý sau 2 năm đó, khoản thu về còn lại bao nhiêu. Tuy nhiên, tại phần phụ lục, ghi nội dung chỉ thu lại được 25 hay 30% khoản đã đóng thôi. 

"Hỏi ra, người mua nói chưa từng được đại lý chỉ cho phần phụ lục này, chỉ tô màu lên phần cho thanh lý sớm nếu có nhu cầu mà thôi", LS Nguyễn Quốc Toản kể và cho biết ông từng tư vấn cho nhiều trường hợp người mua bảo hiểm cho rằng bị lừa do không đọc kỹ HĐBH và bị sập bẫy kiểu này.

TS Trần Nguyên Đán (giảng viên bộ môn bảo hiểm và quản trị rủi ro tài chính, Trường ĐH Kinh tế TP.HCM) nói rằng đại lý bán bảo hiểm rất đặc biệt, không giống đại lý của một loại hình kinh doanh nào khác. Đại lý không ký hợp đồng lao động với công ty bảo hiểm nên không phải nhân viên của công ty. Tuy nhiên, đại lý hợp tác với công ty bảo hiểm, có hợp đồng ủy quyền và kiếm thu nhập dựa vào hoa hồng bán hàng nên công ty bán bảo hiểm không thể chối bỏ được trách nhiệm đối với lực lượng đại lý. Luật Kinh doanh bảo hiểm đã quy định rất rõ nếu đại lý tư vấn sai thì theo hợp đồng đã ủy quyền, công ty bảo hiểm phải chịu trách nhiệm.

Mặt khác, các đại lý bán bảo hiểm không chỉ đơn giản là người tìm kiếm khách hàng, mà còn là người tư vấn vì HĐBH không phải dễ hiểu, cần lực lượng tư vấn có trình độ chuyên môn, do công ty bảo hiểm đào tạo. Về lý thuyết, các công ty bảo hiểm đều thực hiện công tác đào tạo đại lý, Bộ Tài chính cũng có tổ chức sát hạch thông qua phần kiến thức cơ bản. Những cá nhân, tổ chức vượt qua kỳ sát hạch sẽ được công ty cấp "code" để trở thành đại lý. Như vậy, Bộ Tài chính là đơn vị đầu tiên xác nhận cá nhân đủ tiêu chuẩn đi tư vấn bảo hiểm. Nếu đại lý cố tình tư vấn sai, công ty bảo hiểm phải chịu trách nhiệm. 

"Thực tế hiện nay, thay vì đào tạo một đội ngũ đại lý đạt chuẩn, các doanh nghiệp bảo hiểm hiện nay đang sa đà vào việc luyện thi để đối phó với bộ đề của Bộ Tài chính. Học mánh lới để vượt qua kỳ sát hạch thì liệu có đủ kiến thức để tư vấn cho khách hàng hay không?", ông Đán đặt vấn đề.