Cả trăm dự án điện mặt trời phê duyệt không có căn cứ

Ngày 25.12, Thanh tra Chính phủ ban hành thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

ĐIỆN MẶT TRỜI MÁI NHÀ "NÚP BÓNG" TRANG TRẠI

Theo Thanh tra Chính phủ, Bộ Công thương đã phê duyệt bổ sung vào quy hoạch điện lực cấp tỉnh 114 dự án điện mặt trời với tổng công suất 4.166 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020.

Trong đó, 92 dự án với tổng công suất 3.194 MW phê duyệt bổ sung riêng lẻ vào quy hoạch phát triển điện lực của 23 tỉnh trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư. Có tới 15 trong số 23 tỉnh nêu trên không quy hoạch đầu tư điện mặt trời trong quy hoạch phát triển điện lực tỉnh và không có quy hoạch điện mặt trời đến năm 2020 của 63 tỉnh, thành phố. Do đó, việc phê duyệt các dự án này là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch.

Vẫn theo cơ quan thanh tra, tổng công suất nguồn điện mặt trời đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 850 MW. Tuy nhiên, Bộ Công thương đã tham mưu, trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư, trong khi không lập Quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2020 theo yêu cầu tại Quyết định 11/2017 của Thủ tướng. Vì vậy, việc phê duyệt 54 dự án này cũng không có căn cứ pháp lý về quy hoạch.

Tính đến cuối năm 2020, tổng công suất nguồn điện mặt trời nối lưới đã đầu tư thực tế là 8.642 MW, cao gấp 10,2 lần so với công suất đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW), thậm chí vượt công suất quy hoạch đến năm 2025 (4.000 MW).

Ngoài ra, nguồn điện mặt trời mái nhà cũng đã được đầu tư nhanh với công suất lớn (7.864 MW), nâng tổng công suất nguồn điện mặt trời lên thành 16.506 MW, cao gấp 19,42 lần so với công suất phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Kết quả thanh tra cho thấy, Bộ Công thương đã ban hành và tham mưu ban hành một số văn bản có sơ hở, bất cập. Điển hình là Văn bản số 7088/BCT-ĐL hướng dẫn thực hiện phát triển điện mặt trời mái nhà, trong đó có nội dung hướng dẫn thực hiện chuyển nhượng dự án nhưng không được gộp các hợp đồng mua bán hệ thống điện mặt trời mái nhà thành một hợp đồng.

Điều này không những không có tác dụng trong quản lý mà còn dẫn tới nguy cơ lợi dụng chính sách để đầu tư các hệ thống, cụm hệ thống điện mặt trời mái nhà công suất lớn trên đất nông, lâm nghiệp dưới mô hình trang trại, vi phạm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất... nhưng vẫn được hưởng cơ chế khuyến khích đầu tư như hệ thống điện mặt trời mái nhà.

PHÁ VỠ QUY HOẠCH ĐIỆN, LÃNG PHÍ NGUỒN LỰC

Tiếp tục chỉ ra các vi phạm, Thanh tra Chính phủ nhận định việc đầu tư nguồn nhiệt điện than, nhiệt điện khí đã không hoàn thành theo quy hoạch (chỉ đạt 82%); trong khi đó nguồn điện mặt trời đã đầu tư, vận hành đến cuối năm 2020 lên tới 16.506 MW, tính riêng công suất nguồn điện mặt trời nối lưới là 8.642 MW như đã nêu.

Đáng chú ý, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không hoàn thành việc đầu tư lưới điện theo nhiệm vụ được giao tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh, nhất là việc đầu tư đường dây chỉ đạt tỷ lệ thấp (đường dây 500 KV đạt 58,55%, đường dây 220 KV đạt 52,97%), trạm biến áp 500 KV đạt 87,07%, trạm biến áp 220 KV đạt 92,63%, nhiều dự án chậm tiến độ.

Theo cơ quan thanh tra, việc đầu tư nguồn nhiệt điện than và khí không hoàn thành theo quy hoạch, nhất là việc đầu tư đường dây đạt tỷ lệ thấp, nhưng tổng công suất đặt các nguồn điện đã đầu tư lại tăng 15,57% so với quy hoạch.

Nguồn điện mặt trời nối lưới đầu tư tập trung chủ yếu ở miền Trung, Tây nguyên, dẫn đến mất cân bằng hệ thống điện giữa nguồn và lưới, cơ cấu nguồn điện, vùng miền; gây quá tải cục bộ phải cắt giảm công suất, không đảm bảo tính kinh tế, kỹ thuật của hệ thống điện; phá vỡ Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Chưa kể, còn có 6 dự án/phần dự án với tổng công suất 452,62 MW đã đầu tư hoàn thành nhưng chưa được vận hành thương mại (tổng chi phí đầu tư khoảng 10.388 tỉ đồng); 7 dự án/phần dự án với tổng công suất 321,4 MW các chủ đầu tư đã ký hợp đồng mua sắm thiết bị/ký hợp đồng EPC, hợp đồng thuê đất/giao đất (tổng số tiền đã chi khoảng 1.496 tỉ đồng), gây lãng phí nguồn lực xã hội, ảnh hưởng xấu đến môi trường đầu tư phát triển điện lực.

Từ những căn cứ đã nêu, Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ và Bộ Công an đã tiếp nhận về 8 vụ việc có liên quan đến nội dung kết luận thanh tra. Trong số này, có việc Bộ Công thương phê duyệt bổ sung và tham mưu Thủ tướng phê duyệt bổ sung 154 dự án điện mặt trời với tổng công suất 13.837 MW không có căn cứ, cơ sở pháp lý về quy hoạch. Vi phạm thể hiện sự buông lỏng quản lý, có dấu hiệu của tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Thanh tra Chính phủ cũng chuyển thông tin kèm theo tài liệu đến Bộ Công an để xem xét đối với Bộ Công thương trong việc ban hành hướng dẫn và tham mưu ban hành cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà có những sơ hở, khuyết điểm, vi phạm, dẫn đến nhiều hệ thống, cụm hệ thống điện mặt trời mái nhà đã đầu tư xây dựng nhanh với công suất lớn (xấp xỉ 1 MW) trên đất nông, lâm nghiệp với diện tích lớn dưới mô hình đầu tư trang trại nuôi trồng, vi phạm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, nhưng được hưởng cơ chế ưu đãi của hệ thống điện mặt trời mái nhà (giá FIT 8,38 US cent/kWh, áp dụng trong 20 năm).

Các vụ việc khác được chuyển hồ sơ như: Bộ Công thương tham mưu Thủ tướng ban hành Quyết định số 13/2020 có nhiều nội dung trái với Nghị quyết 115/2018 của Chính phủ và không đúng với kết luận, chỉ đạo của Thủ tướng tại Thông báo số 402/2019, làm tăng chi phí mua điện, giảm lợi nhuận của doanh nghiệp nhà nước (EVN); hoặc dấu hiệu vi phạm trong việc quản lý, sử dụng đất thực hiện đầu tư xây dựng các dự án điện mặt trời, điện gió tại Bình Thuận, Ninh Thuận, Đắk Lắk, Đắk Nông.