Cần cơ chế đột phá cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Giảm thuế, tăng tiếp cận vốn, bớt thủ tục

Số liệu thống kê từ Bộ KH-ĐT cho thấy đến hết năm 2024, cả nước có hơn 940.000 doanh nghiệp (DN) đang hoạt động (tăng 2% so với cùng kỳ năm 2023), trong đó có gần 98% quy mô nhỏ và vừa. Đặc biệt, số DN quy mô vốn nhỏ dưới 10 tỉ đồng là gần 126.000 DN (tương đương 92,5%, tăng 4,3% so với cùng kỳ năm 2023), chủ yếu thuộc nhóm ngành dịch vụ. Mặc dù chiếm số lượng đông nhất nhưng khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chỉ có tổng nguồn vốn 16,6 triệu tỉ đồng, chiếm chưa đến 30% tổng nguồn vốn hoạt động sản xuất kinh doanh của toàn bộ khu vực DN. Đáng lưu ý, dư nợ tín dụng cho khu vực này trong năm 2024 đạt gần 17,6%. Trong khi đó, khối DNNVV có vai trò quan trọng trong tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo, cải thiện thu nhập cho người lao động, đóng góp vào ngân sách nhà nước và tăng trưởng kinh tế.

Bộ KH-ĐT đánh giá đây là lực lượng chủ yếu khai thác các thị trường ngách, huy động tối đa nguồn lực trong nhân dân phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. DNNVV cũng là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia thông qua cung cấp nguyên liệu, dịch vụ hậu cần hoặc gia công sản phẩm… Đặc biệt, ngay cả trong những thời kỳ khó khăn, DNNVV vẫn nỗ lực duy trì hoạt động, thể hiện trách nhiệm xã hội với cộng đồng. Tuy vậy, Bộ thừa nhận: "Khu vực này gặp nhiều khó khăn thách thức, còn nhiều rào cản, hạn chế để phát triển thực chất, bền vững".

ẢNH: H.H

Tại Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với DN ngày 27.2, ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội DNNVV VN, cho rằng tình hình DNNVV tham gia thị trường đang có xu hướng giảm và tinh thần khởi nghiệp, kinh doanh cũng thiếu tích cực. Minh chứng là ngay trong tháng 1 đã có tới 58.300 DN rời khỏi thị trường. Trước dịch Covid-19, tỷ lệ DN tham gia mới trên DN rời bỏ thị trường là 1,5, còn hiện nay đã giảm xuống còn 1,2. Do vậy, ông kiến nghị 9 giải pháp nhằm thúc đẩy, hỗ trợ DNNVV phát triển mạnh hơn. Trong đó, kiến nghị giảm thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) xuống 15 - 17% cho toàn bộ khối DNNVV để nuôi dưỡng nguồn thu, hỗ trợ họ tái đầu tư vào sản xuất kinh doanh. 

Đồng thời, Chính phủ có chính sách khuyến khích ngân hàng đẩy mạnh cho vay thế chấp dựa trên tài sản hình thành trong tương lai. Hiện nay chỉ có khoảng 30 - 35% DNNVV có thể tiếp cận vốn vay ngân hàng với tài sản thế chấp hiện có, trong khi đó, lác đác một số ngân hàng thực hiện cho vay dựa trên tài sản hình thành trong tương lai nhưng "rất nhỏ giọt". "Khoản 1 điều 10 luật Hỗ trợ DNNVV (năm 2017) đã quy định "DNNVV được áp dụng có thời hạn mức thuế suất thuế TNDN thấp hơn mức thuế suất thông thường" nhưng đến nay chưa có chính sách cụ thể nào triển khai điều luật này", ông Nguyễn Văn Thân nhấn mạnh.

Luật sư Nguyễn Đức Nghĩa, Phó giám đốc Trung tâm hỗ trợ DN nhỏ và vừa thuộc Hội DN TP.HCM (HUBA), cho rằng vai trò của DN tư nhân nói chung và khối DNNVV đã được đánh giá, nhìn nhận khá quan trọng khi từ lâu VN đã có luật Hỗ trợ DNNVV. Dù vậy, năm 2024, tăng trưởng kinh tế cả nước đã hồi phục từ sau đại dịch nhưng thực tế nhiều DN nhỏ, DN li ti vẫn đối diện nhiều khó khăn. Ông nhận xét: "Số DN rời bỏ thị trường trong tháng đầu năm nay vẫn ở mức cao. DNNVV chủ yếu là những công ty gia đình, quy mô nhỏ, siêu nhỏ trong các lĩnh vực nông nghiệp, dịch vụ, xây dựng… Một trong những vấn đề nan giải của khối này là khó tiếp cận vốn vay ngân hàng do không đảm bảo được điều kiện về tài sản thế chấp. Họ thường lấy nhà làm trụ sở công ty, tài sản cá nhân với tài sản DN không tách biệt rõ ràng. Vì vậy DN đi vay thường không đủ tài sản đảm bảo. Do đó, Chính phủ cần có chính sách để tháo gỡ vấn đề này, hỗ trợ DNNVV phát triển mạnh hơn. Ví dụ có cơ chế mở rộng cho chủ DN là cá nhân có tài sản thế chấp được vay với chính sách như DN".

Theo luật sư Nghĩa, luật Thuế TNDN sửa đổi đang chờ Quốc hội thông qua sẽ áp dụng thuế suất 15 - 17% cho DNNVV, tạo động lực mới cho khu vực này. Tuy nhiên, không nên hạn chế quy định về ngưỡng doanh thu ở mức quá thấp vì như thế số lượng DN được hưởng thuế suất 15% chỉ rất ít. Thay vào đó có thể áp dụng mức doanh thu đối với DN nhỏ và siêu nhỏ được áp dụng thuế suất TNDN 15% tăng cao hơn và chia theo ngành nghề. Cụ thể, các DN nhỏ và siêu nhỏ trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản; công nghiệp và xây dựng có tổng doanh thu của năm không quá 50 tỉ đồng. Riêng DN trong lĩnh vực thương mại có tổng doanh thu của năm không quá 100 tỉ đồng. Tương tự, để được áp dụng thuế TNDN 17% tương ứng doanh thu không quá 200 tỉ đồng và 300 tỉ đồng. Đồng thời, ban soạn thảo nên xem xét áp dụng chung thuế suất ưu đãi tối thiểu là 15% và tăng thời gian áp dụng thuế suất ưu đãi với ngành có điều kiện ưu đãi nhiều hơn, phù hợp thuế suất toàn cầu, đảm bảo công bằng giữa DN VN và DN nước ngoài.

Hỗ trợ đầu tư hạ tầng số

GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh (Đại học Kinh tế TP.HCM), đánh giá: Chiếm gần 98%, DNNVV là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng nên "bắt buộc phải có chính sách hỗ trợ". Trong thực tế, các chính sách giảm, giãn thuế cho DN, giảm thuế GTGT... mà chúng ta đã áp dụng trong và sau đại dịch để giúp nền kinh tế phục hồi đã có hiệu quả khá rõ rệt. Đó là giúp nền kinh tế đứng vững trong bối cảnh nhiều quốc gia suy thoái sau đại dịch; thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong nước tăng trở lại; đơn hàng của một số DN sản xuất xuất khẩu phục hồi ngoài mong đợi…

Tuy vậy, theo ông Vinh, trong năm bản lề 2025, chúng ta cần cơ chế chính sách vượt trội để tăng tốc nhưng không nên áp theo doanh thu mà nên áp theo lợi nhuận. Bởi thực tế, nhà đầu tư chứng khoán có doanh thu, nhưng lỗ lớn mà vẫn phải đóng thuế là không đúng quy luật kinh tế. Doanh thu của DN chưa hẳn là thu nhập thực. Thế nên, ngành thuế cần có nhiều phương thức để DN lựa chọn. Làm thế nào để vẫn bảo đảm được cơ chế đóng thuế của DN dựa trên những phương thức ước tính thuế phù hợp. Có những quy tắc, quy định cứng nhắc và quá phức tạp khiến DNNVV, với mức độ kinh doanh chưa thực sự chuyên nghiệp, chưa được quản lý thuần số hóa như kỳ vọng, chỉ biết chọn lựa cách dễ nhất để làm dù lựa chọn đó khiến họ bị thiệt thòi. Như vậy sẽ trái với bản chất của chính sách thuế là vừa bảo đảm nguồn thu cho nhà nước, vừa bảo đảm cho DN hoạt động bền vững, có thực hiện nghĩa vụ thuế, có lợi nhuận. Bên cạnh đó, GS-TS Võ Xuân Vinh cũng đồng ý cái khó nhất của DNNVV hiện nay là tiếp cận nguồn vốn vay lãi suất ưu đãi. Vì thế, Ngân hàng Nhà nước cần có chương trình cho vay hỗ trợ một cách cụ thể, triển khai nhanh và mạnh mẽ hơn chứ không nên cứ đưa gói chính sách hỗ trợ qua xét theo những quy định truyền thống.

Ngoài 2 chính sách về thuế và vốn vay, GS-TS Võ Xuân Vinh đề xuất, cần hỗ trợ khu vực DNNVV đầu tư hạ tầng số, đưa hoạt động kinh doanh được số hóa một cách chuyên nghiệp hơn. Các chính sách về hóa đơn của DN nhỏ bị ách tắc, gây khó khăn xuất phát từ việc sổ sách kế toán thiếu sự chuyên nghiệp. Nay DN nhỏ đã biết sử dụng các công cụ thanh toán không tiền mặt, nhưng hóa đơn bán lẻ tại nhiều ngành nghề lại khó khăn, khiến cả DN lẫn cơ quan quản lý thuế "lao tâm" một thời gian dài. "Quan trọng nhất phải hỗ trợ hạ tầng số cho DN, kết nối để DNNVV kết nối với cơ quan quản lý một cách minh bạch, chuyên nghiệp. Bên cạnh đó, phải phổ cập kiến thức, kỹ năng số cho đội ngũ công chức, viên chức thực thi. Quan sát cho thấy chính phủ số của chúng ta vẫn phát triển chưa đồng đều nên việc cắt giảm các thủ tục hành chính như mong muốn nhiều lần gặp khó khăn. Điều này cũng khiến khu vực DNNVV nhiều phen lúng túng", ông nhấn mạnh.

Luật sư Nguyễn Đức Nghĩa bổ sung điều quan trọng nhất để các DN vừa, nhỏ, siêu nhỏ tự tin phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh là đơn giản hóa thủ tục hành chính, các quy trình dễ tuân thủ, dễ thực hiện. Chẳng hạn, hệ thống quản lý, thống kê, báo cáo về thuế, bảo hiểm cần được rút gọn theo hướng dễ thực hiện hơn. Bởi các DN dạng này không có bộ máy quản lý lớn, hoàn chỉnh như các công ty lớn nên họ sẽ "ngán" với thủ tục, quy trình quản lý. Việc đơn giản hóa này sẽ giúp DN tuân thủ đúng quy định và giảm chi phí hoạt động khá nhiều.

Phát huy tổng lực sức mạnh DOANH NGHIỆP

Theo các chuyên gia kinh tế, để đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP năm nay từ 8% trở lên thì Chính phủ cần có nhiều chính sách thực hiện đồng bộ, quyết liệt. Trong đó, "tổng động viên" từ khối DN nói chung là quan trọng nhất. Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long phân tích: Trong giai đoạn hiện nay, có thể nói phát huy sức mạnh của toàn xã hội, toàn dân là câu chuyện tất yếu. Xuất phát từ nền tảng năm 2024, VN là một trong những quốc gia có tăng trưởng GDP thuộc nhóm cao nhất. Từ đà này, Chính phủ phải phát huy tất cả mọi nguồn lực, từ kinh tế nhà nước đến DN tư nhân, FDI, kinh tế hộ gia đình, cá thể… Trong đó, khu vực kinh tế tư nhân đã được đánh giá có vai trò quan trọng nhất và cũng có nhiều tiềm lực để tăng tốc hơn. Nhóm DNNVV dù quy mô nhỏ, đóng góp vào GDP chưa lớn nhưng như vậy tiềm năng, dư địa tăng trưởng sẽ còn nhiều.

Ông Long nhấn mạnh chúng ta đã có những chính sách hay đã giao chỉ tiêu cho DN nhà nước và các tập đoàn lớn thì cũng phải có sự hỗ trợ, thúc đẩy kịp thời, phù hợp cho DN nhỏ. Để làm được điều này, phải đánh giá, xem xét tháo gỡ nhanh các rào cản, khó khăn cho họ. Đó là hỗ trợ tiếp cận vốn tín dụng, giải quyết tình trạng khan vốn cho các DN nhỏ. Ví dụ một giải pháp đột phá là ngân hàng mở rộng cho vay dựa trên phương án kinh doanh thay vì chỉ đánh giá trên tài sản đảm bảo. Đồng thời, giảm các loại thuế, phí trong quá trình hoạt động cho DN như đề xuất giảm thuế TNDN; đơn giản hóa thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh để giảm chi phí không chính thức…

GS-TS Võ Xuân Vinh cũng đề xuất về ngắn hạn, chỉ cần tháo gỡ những điểm nghẽn chính sách là đã có thể giúp DNNVV vận hành trơn tru và đóng góp đáng kể vào mục tiêu tăng trưởng 8% năm nay và giả sử 10% năm sau. Về lâu dài, chính sách tài chính hay thủ tục nên khuyến khích DNNVV đầu tư vào khoa học công nghệ, mô hình sản xuất kinh doanh hiện đại. Từ đó giúp tránh được bẫy thu nhập trung bình. Muốn tăng trưởng 2 con số, phải thay đổi mạnh mẽ môi trường kinh doanh. Đáng mừng là nền kinh tế số đang có mức tăng trưởng khá lạc quan (20%) gần gấp 3 lần mức tăng trưởng GDP năm qua. Thế nên, khu vực DNNVV cần định hướng tăng tốc chuyển đổi số, tạo nền tảng kinh doanh bền vững lâu dài. Trong quá trình tăng trưởng, phải chấp nhận hy sinh, chẳng hạn đất nông nghiệp dành cho phát triển công nghiệp… Theo ông Vinh, chung quy tăng trưởng của một quốc gia thế nào đi nữa thì đối tượng thụ hưởng đầu tiên vẫn phải là người dân. Nếu chính sách hỗ trợ DNNVV tốt, giúp tăng việc làm thì chi tiêu sẽ tăng, về lâu dài, chính người dân sẽ được thụ hưởng.