'Cấp cứu' ma nhai Ngũ Hành Sơn

“Với những gì bảo tồn được đến ngày nay, nếu không tiếp tục nỗ lực cứu lấy những ma nhai Ngũ Hành Sơn đang dần bị hủy hoại bởi thời gian thì có sở hữu danh hiệu di sản tư liệu thế giới cũng chẳng nói lên được điều gì!”, ông Bùi Văn Tiếng, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Đà Nẵng, đánh giá.

Từng chủ trì hội thảo khoa học về ma nhai Ngũ Hành Sơn vào năm 2019, ông Bùi Văn Tiếng nhìn nhận tình trạng không ít ma nhai ở đây bị tổn thương do thời gian và cả sự thiếu hiểu biết của hậu thế. “Thời gian đã, đang và sẽ hủy hoại di sản, chưa kể sự hủy hoại đến từ phía con người. Từ năm 2017, các nhà khoa học đã cảnh báo về khả năng bào mòn của tự nhiên và của cả con người đối với ma nhai Ngũ Hành Sơn, dẫn tới bị hủy hoại một đi không trở lại; còn những ma nhai tồn tại thì đang “chết lâm sàng” do bị bôi trát, che phủ không thể đọc được. Thậm chí không thể nhận ra đó là ma nhai”, ông Tiếng nói.

Công trình nghiên cứu văn khắc Hán Nôm tại Ngũ Hành Sơn do đại đức Thích Không Nhiên (Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán Huế) công bố năm 2019 cũng chỉ ra rằng, trên 90 văn bản ghi nhận được tại 5 hang động của Ngũ Hành Sơn thì đa phần không còn nguyên vẹn. Bởi một số lớn bị phong hóa theo thời gian, mờ hết chữ; một số bị bôi lấp bởi sơn và xi măng.

Cụ thể, trong số 60 ma nhai tại động Huyền Không, có đến 13 ma nhai chữ đã quá mờ, 9 bị bôi trát xi măng và sơn, 2 đã bị đục hết nội dung chữ. “Ma nhai tại động Tàng Chơn cũng ở trong tình trạng tương tự. Tuy nhiên, một phần được chúng tôi gia công làm bong tróc các lớp xi măng và sơn bôi lấp bên ngoài”, đại đức Thích Không Nhiên cho biết.

Tại động Linh Nham hiện có 3 văn bản. Ngoài bức đại tự Linh Nham động do hoàng đế Minh Mạng ngự đề năm 1837 còn khá sắc nét thì 2 văn bản đề thơ thời vua Bảo Đại đã bị xi măng bôi lấp.

Bia ma nhai Ngũ Uẩn Sơn cổ tích Phật tịch diệt lạc, khắc năm 1631 trên vách động Vân Thông bị xâm hại bởi những ký tự “lưu niệm” Ảnh: S.X

Theo ghi nhận của PV Thanh Niên, sự xâm hại từ con người lên các bức ma nhai là rất thô bạo. Chẳng hạn, bia ma nhai Ngũ Uẩn Sơn cổ tích Phật tịch diệt lạc, khắc năm 1631 với lối điêu khắc độc đáo trên vách động Vân Thông bị khắc những ký tự “lưu niệm” nguệch ngoạc như “Ly”, “Trinh”, “Phong”... phá hỏng những nét chữ cách nay đã 400 năm.

Nếu không tiếp tục nỗ lực cứu lấy những ma nhai Ngũ Hành Sơn đang dần bị hủy hoại bởi thời gian thì có sở hữu danh hiệu di sản tư liệu thế giới cũng chẳng nói lên được điều gì! Ông Bùi Văn Tiếng, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Đà Nẵng

Ông Bùi Văn Tiếng cho rằng việc phục dựng thành công một ma nhai rất khó khăn cả về công nghệ, kinh phí... “Tuy nhiên khó thế chứ khó nữa, theo tôi vẫn nhất thiết phải có cuộc “khai quật” ma nhai tại Ngũ Hành Sơn nhằm làm sống lại những ma nhai đang dần bị hủy hoại”, ông Tiếng nhấn mạnh.

Theo ông Bùi Văn Tiếng, muốn bảo tồn ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn, trước hết phải làm cho mọi người nhận rõ giá trị của di sản này. Cùng với đó, cần phải đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu về Ngũ Hành Sơn nói chung và về thư tịch cổ, văn khắc Ngũ Hành Sơn nói riêng, xem đây là “chuyện cần làm ngay”, bởi thời gian sẽ làm mai một nguồn nhân lực nghiên cứu Hán Nôm vốn hiếm hoi.

Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng, cho biết với nhiệm vụ hoàn thành hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận di sản văn khắc Hán Nôm Ngũ Hành Sơn là di sản tư liệu thế giới, thời gian qua đơn vị đã làm tất cả các bản dập ma nhai, cho dịch đầy đủ và số hóa dữ liệu. “Khi làm hồ sơ, chúng tôi đã khảo cứu kỹ, qua đó ghi nhận nhiều bản phong hóa nên không đọc được. Về tình trạng sơn phủ lên các bức ma nhai, nguyên nhân là do bị phong hóa, không đọc được nên một số nhà nghiên cứu đã dùng bột phấn trát lên nhằm làm bản dập. Để khắc phục, ngành chức năng sẽ nghiên cứu các giải pháp. Tuy nhiên, cách tốt nhất là phải giữ nguyên hiện trạng, không được dùng hóa chất, vật cứng can thiệp. Và phải có cách tránh sự tác động của thiên nhiên”, ông Thiện nói.

Ông Thiện cũng tiết lộ, thời gian tới TP sẽ nghiêm cấm việc tiếp xúc gần với các ma nhai, kể cả việc làm bản dập phục vụ công tác nghiên cứu. Hiện Bảo tàng Đà Nẵng đã cho dập và biên soạn, dịch đầy đủ nên các nhà nghiên cứu có thể liên hệ để được cung cấp. Hằng năm, ngành chức năng sẽ có biện pháp vệ sinh đúng với “phác đồ” bảo quản chuyên dành cho ma nhai. Ngành văn hóa Đà Nẵng cũng sẽ đầu tư hệ thống chiếu sáng hệ thống ma nhai, xây dựng bài thuyết minh điện tử bằng mã QR Code, xuất bản các ấn phẩm… nhằm đẩy mạnh công tác tuyên truyền giá trị hệ thống ma nhai Ngũ Hành Sơn đến cộng đồng.

Chưa thể đệ trình hồ sơ tới UNESCO do dịch Covid-19 Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng, cho hay hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận di sản ma nhai Ngũ Hành Sơn là di sản tư liệu thế giới đã thực hiện xong. Theo kế hoạch, trong tháng 4 UNESCO sẽ họp và chốt thời gian nộp hồ sơ vào tháng 4; đến tháng 10, UNESCO sẽ họp ở Ấn Độ để xét (cùng hồ sơ của một số địa phương khác). “Tuy nhiên, do dịch bệnh Covid-19 nên UNESCO đã dời cuộc họp về hồ sơ vào tháng 11, nên có thể năm 2021 tiến trình công nhận di sản mới được triển khai”, ông Thiện nói.