Trong lời giới thiệu cuốn Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ 20, giáo sư (GS) Phan Huy Lê viết: “...Giáo sư Lê Thành Khôi là một nhà bác học về khoa học xã hội và nhân văn, một nhà văn hóa lớn của VN và thế giới...”.
 |
Từ phải sang: Ông Lê Thành Ý , GS Lê Thành Khôi, bên cạnh là em gái Nam Trân. Bà Lê Thành Ý bế cháu gái nội Hương Du, ngồi sau là dược sĩ Thẩm Thị Hồng Anh. Ảnh chụp năm 1955 |
TÁC GIẢ CUNG CẤP |
Sinh trưởng trong gia đình truyền thống Nho giáo và Phật giáo tại Hà Nội (3.5.1923), anh sang Pháp năm 1947, bảo vệ thành công luận án tiến sĩ Kinh tế 1949, bằng cử nhân Đại học Sorbonne, học Hoa ngữ Trường Ngoại ngữ Phương Đông. Năm 1968, anh hoàn thành một lúc hai luận án tiến sĩ Công nghệ giáo dục và Khoa học giáo dục.
Những công trình đồ sộ
GS-TSKH Lê Thành Khôi đã tốt nghiệp Học viện Luật pháp quốc tế tại Den Haag (Hà Lan). Anh là cây đại thụ khoa học xã hội mà giới trí thức Pháp lẫn VN đều kính nể. Hiếm GS nào cống hiến đa dạng như anh: Kinh tế, Luật học, Sử học, Văn hóa, Giáo dục, Mỹ học, Mỹ thuật. Nổi bật nhất phải kể là Le Vietnam histoire et covilisation (Paris, 1955) được tu chỉnh và tập trung nghiên cứu về VN tiền thuộc địa qua tác phẩm L’ Histoire du Vietnam des origines à 1858. Hai công trình này được dồn lại thành bộ sách tầm vóc Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XX do dịch giả Nguyễn Nghị dịch sang tiếng Việt (9.2014). Chỉ với bộ đại thư này, Lê Thành Khôi đã chứng minh đẳng cấp sử gia lớn.
Ngoài hàng trăm bài đăng trên các tạp chí khoa học ở Pháp và thế giới, GS Khôi có 25 công trình nghiên cứu đồ sộ về kinh tế, khoa học giáo dục, 33 công trình là đồng tác giả. Đặc biệt, GS có hai chuyên khảo nổi tiếng về lịch sử Việt Nam: Việt Nam, lịch sử và văn minh (Nhà xuất bản Minuit, Paris, 1955) và Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến 1858 (Nhà xuất bản Sud est Asie, Paris, 1982), đã được dịch giả Nguyễn Nghị dịch ra tiếng Việt (Nhà xuất bản Thế giới 2014). Giới Việt Nam học thế giới coi đây là hai công trình kinh điển về văn hóa và lịch sử Việt Nam, được sử dụng rộng rãi trong các trường đại học, các tổ chức nghiên cứu về Việt Nam học. Pascal Bourdeau, nhà nghiên cứu lịch sử người Pháp, đánh giá rất cao sách này: “Đây là sách vừa sử vừa không sử, cách tiếp cận đa ngành gần như một cuốn tiểu thuyết quốc gia, các nghiên cứu lịch sử của ông Khôi đã phản bác những thuyết sai lầm hay muốn bóp méo sự thật của thực dân”.
Hoạt động đa lĩnh vực, đa ngành, GS Khôi đã giảng dạy tại khoa Luật và kinh tế học ở Đại học Paris, Viện Khoa học kinh tế ứng dụng Đại học Caen, Đại học Naterre, làm việc ở Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế xã hội (IEDES). Từ 1963, GS làm tư vấn cho các tổ chức quốc tế như Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc (UNESCO), Phòng Quốc tế lao động (IBIT, Genève), Cục Hợp tác văn hóa và kỹ thuật các nước Pháp ngữ (ACCT), Trường đại học Tokyo, Chương trình UNDP. Năm 1971, GS được bầu làm GS đại học Paris 5 (René Descartes). GS được trao Giải thưởng Phan Châu Trinh năm 2012, hạng mục Giải Nghiên cứu.
Tình yêu với quê hương
Mùa hè 1971, GS Khôi được mời về thăm quê hương sau 24 năm xa Tổ quốc cùng phái đoàn Việt kiều, khi đang là Phó chủ tịch Hội Liên hiệp Việt kiều.
Lúc xếp va li cho anh Khôi chuẩn bị về Pháp, tôi thấy một viên sỏi màu nâu nhạt to bằng quả trứng gà, anh bảo anh lượm trong sân Phủ Chủ tịch ở Ba Đình, sau buổi gặp mặt với Thủ tướng Phạm Văn Đồng, để mang về Paris làm kỷ niệm.
Năm 1977, cả gia đình anh chị và ba cháu về thăm quê hương, ở nhà tôi, 13 Cửa Nam, Hà Nội Ông thân sinh của GS Khôi là Lê Thành Ý (1893 - 1973), GS Trường Sinh Từ và Trường Albert Sarraut ở Hà Nội. Một đại gia đình trí thức danh giá còn được sáng thêm bởi cuộc hôn nhân 64 năm của GS Khôi với ái nữ, người con gái cả của cựu Thị trưởng Hà Nội Thẩm Hoàng Tín (1909 - 1991). Dược sĩ Thẩm Hoàng Tín sống mấy chục năm cuối đời ở Paris, nơi các con cháu ông đã chọn đây là quê hương thứ hai, sau Hà Nội. Lễ cưới của anh Khôi với chị cả tôi là dược sĩ Thẩm Thị Hồng Anh (1930 - 2018) vào năm 1954. Chị Hồng Anh nối nghiệp cha tôi, du học ngành dược ở Pháp. Chị cả tôi hy sinh ý muốn làm bác sĩ vì là con gái lớn, mẹ mất sớm. Em gái anh Khôi là chị Lê Nam Trân (1945), tốt nghiệp khoa Kinh tế Đại học Paris, TS Kinh tế xã hội trường ĐH khoa học xã hội danh tiếng Science Po. Anh chị có ba cháu: Lê Thị Hương Du (1955), bác sĩ Bệnh viện Pitié-Salpêtrière (Paris 13), Lê Thị Hương Dao (1957) tốt nghiệp Đại học kinh tế Sorbonne, Lê Hồng Nguyên (1959) - Nguyên Lê, nhạc sĩ.
GS Lê Thành Khôi yêu quê cội của mình, không ngừng nhớ về đất Việt. Sinh 3 người con tại Pháp, ông đặt cho con mình những cái tên Việt Nam. Cả ba cháu đều sinh trưởng tại Paris, nhưng không ai mang tên tây đầm nào cả.
Mùa thu 2015, với tình yêu quê hương đất nước, hai anh chị đã hiến tặng hơn 330 cổ vật quý hiếm sưu tầm khắp thế giới cho Bảo tàng Dân tộc học ở Hà Nội. Tôi may mắn dự buổi lễ, do Nguyên Lê thay mặt bố mẹ trao tặng.
Nguyên Lê, sau khi tốt nghiệp phổ thông, chọn học Trường Mỹ thuật. Nhưng niềm đam mê âm nhạc đã lôi kéo chàng trai đến với nhạc jazz sống động kết hợp nhuần nhuyễn với nhạc cổ truyền Việt Nam. Chị tôi kể: Nguyên đã nhờ mẹ ngâm thơ bài ru con Việt Nam để Nguyên thu đĩa nhạc... Mấy năm trước, VTV2 truyền trực tiếp chương trình Khai mạc năm du lịch Lung linh sắc màu Yên Bái, ca sĩ Tùng Dương biểu diễn bài Chiếc khăn Piêu do Nguyên Lê phối khí. Và tác phẩm lại vang lên tại sân vận động TX.Nghĩa Lộ tối 24.9.2022, chương trình Xòe Thái - Tinh hoa miền di sản đón nhận bằng Di sản của UNESCO. Nhạc sĩ Nguyên Lê nhận giải thưởng Âm nhạc Cống hiến năm 2014 (do Báo Thể thao - Văn hóa tổ chức)…
Chị cả tôi, dược sĩ Thẩm Thị Hồng Anh mất năm 2018, tang lễ cử hành tại nghĩa trang Père Lachaise (quận 20), nơi các danh nhân thế giới như Victor Hugo, Molière, F.Chopin... yên nghỉ. Phút cuối cùng của lễ mặc niệm, Nguyên Lê cầm guitar tiễn biệt mẹ bằng bài dân ca Việt Nam trong nỗi buồn day dứt của người con trai út, làm rơi nước mắt của bao người tiễn đưa.
Hiện GS Khôi đã yếu nhiều ở tuổi 100, được con gái thứ hai chăm sóc tại nhà 15 phố Geoges Pitard, quận 15, thủ đô Paris, Pháp.
Bình luận (0)