Chính phủ trình Quốc hội cơ chế đặc thù làm đường sắt tốc độ cao

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng đã ký tờ trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

ẢNH: BỘ GTVT

Có thể bổ sung thêm ga

Theo tờ trình của Chính phủ, dự án đầu tư xây dựng đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam có điểm đầu tại TP.Hà Nội (ga Ngọc Hồi); điểm cuối tại TP.HCM (ga Thủ Thiêm) với tổng chiều dài tuyến khoảng 1.541 km, được đầu tư bằng hình thức đầu tư công,

Dự án đi qua địa phận 20 tỉnh, thành phố gồm: Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, TP.HCM.

Theo đề xuất của Chính phủ, xây dựng mới tuyến đường sắt đôi, khổ 1.435 mm, tốc độ thiết kế 350 km/giờ, tải trọng 22,5 tấn/trục; xây dựng 23 ga khách, 5 ga hàng. Đường sắt tốc độ cao vận chuyển hành khách, đáp ứng yêu cầu lưỡng dụng phục vụ quốc phòng, an ninh, có thể vận tải hàng hóa khi cần thiết.

Tổng nhu cầu sử dụng đất của dự án khoảng 10.827 ha, trong đó đất trồng lúa khoảng 3.655 ha (trong đó đất lúa nước từ 2 vụ trở lên là 3.102 ha); đất lâm nghiệp khoảng 2.567 ha; các loại đất khác theo quy định của pháp luật về đất đai khoảng 4.605 ha. Số dân tái định cư khoảng 120.836 người.

Đặc biệt, Chính phủ kiến nghị Quốc hội cho phép trong quá trình vận hành khai thác, trên cơ sở đề xuất của các địa phương, Thủ tướng Chính phủ sẽ quyết định đầu tư bổ sung một số vị trí nhà ga tại các khu đô thị có nhu cầu vận tải lớn.

Theo đó, các ga tiềm năng được quy hoạch là ga Nghi Sơn (Thanh Hóa), ga Chân Mây (Thừa Thiên - Huế), ga La Gi (Bình Thuận), ga Cam Lâm (Khánh Hòa)...

Nguồn vốn thực hiện từ ngân sách T.Ư bố trí theo các kỳ trung hạn, vốn góp của các địa phương, vốn huy động có chi phí thấp và ít ràng buộc. Trong quá trình xây dựng và vận hành, sẽ kêu gọi doanh nghiệp tham gia đầu tư các khu dịch vụ, thương mại tại các ga; đầu tư thêm phương tiện để khai thác khi có nhu cầu.

Về tiến độ thực hiện, Chính phủ đề xuất lập Báo cáo nghiên cứu khả thi trong năm 2025 - 2026; khởi công cuối năm 2027; phấn đấu cơ bản hoàn thành toàn tuyến trong năm 2035.

Về tổ chức khai thác, trong điều kiện bình thường, đề xuất tổ chức khai thác chủ yếu vận chuyển hành khách (tàu chỉ dừng ở một số ga chính; tàu dừng đan xen ở tất cả các ga...); trường hợp có nhu cầu vận tải hàng hóa, hoặc xuất hiện tình huống khẩn cấp sẽ điều chỉnh biểu đồ chạy tàu cho phù hợp.

Về phương án tổ chức quản lý, Chính phủ đề xuất Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) là đơn vị tiếp nhận quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng và tổ chức vận hành khai thác toàn tuyến; được giao toàn bộ phương tiện, thiết bị để khai thác và chịu trách nhiệm trả nợ chi phí đầu tư.

Song song với đó, đề xuất tái cơ cấu VNR, xây dựng mô hình quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng; vận hành, khai thác đường sắt tốc độ cao nói riêng và hệ thống đường sắt quốc gia nói chung bảo đảm thống nhất, hiện đại, hiệu quả; tham gia phát triển công nghiệp đường sắt.

Đề xuất áp dụng 19 chính sách, cơ chế đặc thù

Để có thể thi công dự án đường sắt tốc độ cao trong 10 năm tới, Chính phủ đề xuất Quốc hội áp dụng 19 cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án.

Đáng chú ý, về công nghệ, kiến nghị Quốc hội cho áp dụng danh mục sản phẩm công nghiệp đường sắt, công nghiệp hỗ trợ và công nghiệp khác phục vụ dự án thuộc đối tượng giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng cho tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam. Ưu tiên lựa chọn tổng thầu, nhà thầu cam kết chuyển giao công nghệ mới, hiện đại, phức tạp mà trong nước chưa có.

Đối với các sản phẩm công nghiệp đường sắt, công nghiệp hỗ trợ và công nghiệp khác phục vụ dự án mà trong nước có thể sản xuất được, chủ đầu tư, tổng thầu, nhà thầu phải ưu tiên đặt hàng các doanh nghiệp Việt Nam.

Về phát triển quỹ đất dọc tuyến, đề xuất giao UBND cấp tỉnh được điều chỉnh cục bộ quy hoạch nhằm khai thác tối ưu hóa giá trị tăng thêm từ đất. Theo báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, toàn bộ chi phí đầu tư xây dựng hạ tầng dự án (gồm cả chi phí giải phóng mặt bằng 5,9 tỉ USD) được đảm bảo từ ngân sách T.Ư.

Vì vậy, để giảm bớt gánh nặng cho ngân sách T.Ư, Chính phủ đề xuất nguồn thu từ khai thác quỹ đất xung quanh vùng phụ cận ga đường sắt tốc độ cao được cân đối lại T.Ư với tỷ lệ 50%. Theo tính toán, nguồn thu từ phát triển quỹ đất của dự án lên tới 20 tỉ USD.

Đặc biệt, Chính phủ cũng kiến nghị được giao thẩm quyền điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án để giảm thiểu thủ tục, đẩy mạnh phân cấp. Theo đó, Chính phủ quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư (trừ trường hợp thay đổi mục tiêu, quy mô vượt tổng mức trên 10%). Bộ trưởng Bộ GTVT được quyết định khi điều chỉnh quy hoạch ảnh hưởng trực tiếp đến dự án; chỉ số giá lớn hơn chỉ số được tính trong dự phòng...