[CHÙM ẢNH] Độc đáo nhà mồ hình bát giác của ông Trương Vĩnh Ký giữa Sài Gòn

Nhà mồ học giả Trương Vĩnh Ký tọa lạc tại số 520 Trần Hưng Đạo (góc ngã tư Trần Hưng Đạo - Trần Bình Trọng, Q.5, TP.HCM), cổng chính nhìn ra đường Trần Hưng Đạo còn cổng phụ trổ ra đường Trần Bình Trọng. Từ ngoài đường nhìn vào nhiều người lầm tưởng đó là một ngôi đình hoặc ngôi miếu gì đó vì có cổng tam quan (một cửa chính, hai cửa phụ). Cổng có 3 tầng mái lợp ngói ống, những mái đao cong lên trông rất cổ kính và rất Á đông nhưng nếu nhìn kỹ sẽ thấy 1 cây thánh giá trên nóc cổng.

Nhà mồ hình bát giác (rộng khoảng 50 m2), kiến trúc kết hợp đông tây rất hài hòa và mỹ thuật (nhà xây kiểu Pháp kết hợp với các họa tiết Đông phương) trông rất trang nhã, nhẹ nhàng… Trong tám cạnh, ngoài ba cạnh là cửa vào nhà mồ còn lại là những bức tường có trổ ô thông gió. Mái lợp ngói theo hình nan hoa rẻ quạt (8 cánh) mà chóp mái (tâm điểm) là cây thánh giá. Trên những đường riềm nối mái đều đắp nổi những con rồng, đuôi rồng phía nóc mái uốn lượn xuống đầu rồng ngước lên ở phần mái đao cũng có cây thánh giá…

Nhà mồ có 3 cửa, từ đường Trần Hưng Đạo đi vào sẽ gặp cửa phụ, hai bên cửa có câu đối chữ Hán còn trên cửa có dòng chữ Latin: “Miseremini Mei Saltem Vcs Amici Mei” (Xin hãy thương tôi, ít ra là những bạn hữu của tôi).

Cửa chính của nhà mồ hướng ra đường Trần Bình Trọng, hai bên cửa có đôi câu đối (chữ Hán): “Văn chương hồi địa trục/Khí phách quán thiên đường”, còn trên cửa có dòng chữ Latin: “Fone Vitae Eruditio possidentis” (Tri thức là nguồn sống cho ai sở hữu nó).

Bên trong nhà mồ, ngay chính giữa nhà mồ là 3 phần mộ được lát bằng phẳng với nền nhà (nếu không tinh ý rất dễ nhầm lẫn là nền nhà). Phải nhìn kỹ mới thấy 3 tấm đá khác màu có chiều rộng khoảng 1m, dài khoảng 2m, nằm hàng ngang đối diện với đài thờ sát tường trong cùng. Mộ cụ Trương Vĩnh Ký ở chính giữa, là tấm đá trắng đã ngả sang màu vàng nhạt, được trang trí quanh viền bằng một dây lá (không có hoa) đơn giản, trong vòng dây lá đó được khắc vài dòng chữ: “Ci-git J.B Truong Vinh Ky Professeur de Langues Orientales Décédé J le 1er Septembre 1898 dans sa 62 année” (Nơi an nghỉ J.B Petrus Trương Vĩnh Ký, 2 chữ viết tắt là tên thánh Jean Baptiste. Giáo sư ngôn ngữ Đông phương. Mất ngày 1.9.1898, thọ 62 tuổi). Bên phải là mộ phần của vợ ông ghi: “Ci-git Maria Truong Vinh Ky née Vuong Thi Tho Décédé le 17 Juillet 1907, dans sa 68 année” (Nơi an nghỉ bà Maria Trương Vĩnh Ký, nhũ danh Vương Thị Thọ, mất ngày 17.7.1907, thọ 68 tuổi). Mộ bên trái là con trai trưởng của ông bà, ghi: “Ci-git J.B Truong Vinh The. Charvalier de la légion d’honneur. Décédé le 16 Octobre 1916 à Cho Quan, dans sa 55 année” (Nơi an nghỉ của J.B Trương Vĩnh Thế, được tưởng thưởng “Hiệp sĩ danh dự”. Mất ngày 16.10.1916 tại Chợ Quán, hưởng dương 55 tuổi). Hai phần mộ này có màu đá sậm hơn và có nhiều chỗ bị tróc hỏng.

Trần nhà mồ được vẽ lân mã đang vờn nhau trong vòng tròn mây gió.

Trong khuôn viên khu đất 2.000m2, phía bên phải có một ngôi nhà gỗ lợp fribo xi măng giả ngói. Trên nóc không có hình tượng cây thánh giá mà là… trái bầu hồ lô với dòng chữ “6 Decembre 1937”

Phía bên trái và phía sau nhà mồ còn có khoảng 60 ngôi mộ lộ thiên (không có nhà mồ) của dòng họ Trương Vĩnh… Những hậu duệ của cụ Trương hiện đang cư ngụ và buôn bán trong khuôn viên nhà mồ gồm Trương Vĩnh Tấn, Trương Minh Đạt (cháu 4 đời) đều cho biết: “Trước năm 1975, khu vực này là nghĩa trang dòng họ Trương Vĩnh. Những năm sau 1975, cũng có an táng thêm một vài người (do bối cảnh khó khăn lúc đó) nhưng sau này thực hiện đúng chủ trương, vệ sinh môi trường nên từ năm 1980 trở đi đã không còn ai trong dòng họ được chôn cất ở đây!”.

Trong các ngôi mộ trong khu nhà mồ có 2 ngôi mộ trên bia có khắc những bài thơ. Mộ của ông Paul Trương Vĩnh Trường (1888-1952) khắc “Marie khóc bạn”: Lòng tôi đau đớn quá mình ôi/Những lúc vui xưa đã mất rồi/Ôi trái tim tôi ròng máu chảy/Thương lòng in mãi hỡi mình ơi! Lời thơ mộc mạc đầy chất Nam bộ, là nỗi đau sâu kín của người vợ khóc chồng. Dù chỉ ghi là “Marie khóc bạn” nhưng chúng tôi cũng biết được danh tính đầy đủ của người phụ nữ này vì ngay bên cạnh là mộ của bà. Trên bia của ngôi mộ này ghi: Bà Trương Vĩnh Trường, nhũ danh Maria Nguyễn Thị Long (1892-1958), bên dưới có bài thơ “Cháu khóc bà”: Ngoại có nhớ những giờ phút cay nghiệt/Bà với con cùng giọt lệ chan hòa/Trong ngực bà, con thổn thức thiết tha/Con mất Ngoại, mất bao tình che chở (Monique Kim Hoa).

Bên ngoài nhà mồ, trong khuôn viên khu đất 2.000 m2, là nơi cư ngụ của con cháu, hậu duệ cụ Trương (họ tận dụng những khoảng trống còn lại trong khuôn viên để bán nước giải khát ban ngày, quán ốc ban đêm và cả làm bãi giữ xe... để mưu sinh). Trong ảnh là phía bên trái cổng chính (đường Trần Hưng Đạo) được dựng nhà làm bãi giữ xe nhưng cũng không đủ chỗ, nhiều xe dựng bên ngoài.

Tượng Trương Vĩnh Ký trong khuôn viên Đại chủng viện Thánh Giuse (6 Tôn Đức Thắng, Q.1, TP.HCM) chụp ngày 16.9.2015