Có nên đẩy nhanh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu?

Theo dự thảo bộ luật Lao động sửa đổi lần 2 đang lấy ý kiến từ tháng 4 - 6.2017, Bộ LĐ-TB-XH đưa ra 2 phương án tăng tuổi nghỉ hưu. Phương án 1: giữ như hiện hành, tuổi nghỉ hưu của người lao động (NLĐ) là: nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi. Phương án 2 (tăng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình): áp dụng từ ngày 1.1.2021, mỗi năm tăng thêm 6 tháng cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ 60 tuổi.

So với dự thảo lần 1, điểm mới của dự thảo lần này thay vì lộ trình tăng mỗi năm thêm 3 tháng, tuổi nghỉ hưu mỗi năm tăng thêm 6 tháng. Nếu như trước đây, nữ phải mất 20 năm mới đạt tuổi nghỉ hưu ở tuổi 60 và nam mất 8 năm để đạt tuổi nghỉ hưu ở tuổi 62 thì theo phương án mới nữ chỉ mất 10 năm và nam chỉ mất 4 năm. Thời gian áp dụng tuổi nghỉ hưu 62 cho nam giới từ năm 2025 và tuổi 60 cho nữ giới từ năm 2031.

Lộ trình một năm tăng 6 tháng là quá nhanh so với các nước. Trong điều kiện ở VN, tốc độ tăng trưởng việc làm thấp hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế, lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu phải tăng chậm lại để giảm sức ép việc làm. Tôi đã tham dự một số hội thảo, có ý kiến thẳng thắn cho rằng chưa thể tăng tuổi nghỉ hưu từ năm 2021, nếu tăng chỉ có lợi cho những người ở khu vực hành chính nhà nước, tham quyền cố vị TS Nguyễn Hữu Dũng, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học - Lao động xã hội

Lý giải về sự thay đổi này, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Doãn Mậu Diệp cho biết: “Qua các cuộc hội thảo lấy ý kiến các chuyên gia, có ý kiến cho rằng, tăng 3 tháng/năm lắt nhắt, khó khăn cho cơ quan bảo hiểm xã hội thực hiện giải quyết các chế độ. Cũng có ý kiến đề nghị tăng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình 1 năm tăng 1 tuổi, áp dụng từ ngày luật có hiệu lực. Bộ LĐ-TB-XH tiếp thu, chỉnh sửa dự thảo và chọn phương án mỗi năm tăng 6 tháng dung hòa giữa các ý kiến”.

Theo ông Doãn Mậu Diệp, đề xuất nâng tuổi nghỉ hưu là một trong những nội dung lớn đã được Bộ LĐ-TB-XH đưa ra nhiều lần. Với dự thảo lần này, Bộ LĐ-TB-XH gửi công văn trình Thủ tướng Chính phủ báo cáo lý giải về đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu. Bộ LĐ-TB-XH đưa ra 6 lý do:

Thứ nhất, nếu tiếp tục giữ nguyên như hiện tại quỹ hưu trí, tử tuất sẽ mất cân đối trong khi đối với quỹ hưu trí tính bền vững về tài chính của quỹ và tính đầy đủ trong mức hưởng của đối tượng là rất quan trọng. Đây là lý do quan trọng nhất để Bộ LĐ-TB-XH đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu.

Thứ hai, nếu không nâng tuổi nghỉ hưu mà muốn đảm bảo tài chính cần nâng mức đóng và giảm mức hưởng. Cả 2 cách này đều rất khó thực hiện bởi sẽ tăng gánh nặng cho người lao động và người nghỉ hưu. Vì vậy, phương án được Bộ LĐ-TB-XH tính đến vẫn là đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu để cân bằng thời gian đóng, thời gian hưởng và mức hưởng.

Thứ ba, tuổi thọ bình quân của người Việt tăng lên nhiều so với giai đoạn trước. Thực tiễn nhiều người nghỉ hưu vẫn tham gia lao động, có nhu cầu làm thêm và họ vẫn đủ sức khỏe để lao động tiếp.

Thứ tư, việc đề xuất tuổi nghỉ hưu cũng là chuẩn bị cho tương lai sau này của lực lượng lao động. Nhiều nước trên thế giới thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu để ứng phó với xu hướng già hóa dân số và thiếu hụt lao động, có nước lên 67 tuổi. Một số nước cũng đang trong lộ trình điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu.

Đại đa số công nhân không muốn tăng tuổi làm việc Ảnh: Ngọc Dương

Thứ năm, việc nâng tuổi nghỉ hưu góp phần tận dụng nguồn nhân lực cao tuổi nhưng có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao trong bối cảnh sức khỏe NLĐ ngày càng được cải thiện.

Thứ sáu, khả năng cân đối quỹ hưu trí và tử tuất phụ thuộc vào một số nhân tố khác như mở rộng diện bao phủ tham gia bảo hiểm xã hội; giảm tình trạng trốn đóng, chậm đóng; sử dụng hiệu quả chi phí quản lý quỹ bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên theo tính toán những nhân tố này chỉ giúp quỹ kéo dài được thời gian cân đối thêm 1 - 2 năm.

Khá bất ngờ trước đề xuất đẩy nhanh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu, PGS-TS Vũ Quang Thọ, Viện trưởng Viện Công nhân - Công đoàn, cho rằng Bộ LĐ-TB-XH quá vội vàng khi đưa ra phương án trên. “Những người muốn tăng tuổi nghỉ hưu không đại diện cho số đông NLĐ. Tiếc rằng, ban soạn thảo không đứng về phía NLĐ, ai có quyền lợi thì họ bênh vực theo kiểu “cuốc giật vào lòng” chỉ thu vén riêng cho mình”, ông Thọ bất bình.

Theo ông Thọ, mỗi năm VN có hơn 300.000 cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp. Trong khi nền kinh tế vừa bước qua khủng hoảng, đang trong quá trình hồi phục. Nếu tăng tuổi nghỉ hưu sẽ gây tác động rất lớn. “Thời điểm này khoan hãy bàn tới chuyện tăng tuổi nghỉ hưu. Bộ LĐ-TB-XH cần theo dõi tình hình kinh tế - xã hội năm nay và 2018. Từ đó, mới đưa ra đánh giá tình hình, bàn tới chuyện tăng tuổi nghỉ hưu”, ông Thọ nói và cho biết thêm Viện Công nhân - Công đoàn đã có cuộc khảo sát lấy ý kiến NLĐ đang làm việc trực tiếp tại các doanh nghiệp ở 3 miền Bắc - Trung - Nam từ tháng 8 - 10.2016. Kết quả, đại đa số công nhân lao động đều muốn nghỉ hưu sớm và không muốn tăng tuổi làm việc.

Trước những ý kiến trái chiều, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Doãn Mậu Diệp cho hay: “Cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục cân nhắc mức độ nâng, thời điểm bắt đầu nâng, đối tượng nâng và lộ trình nâng tuổi nghỉ hưu để trình Chính phủ xem xét”.

Cùng tâm trạng băn khoăn trước phương án tăng tuổi nghỉ hưu, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Lê Như Tiến bày tỏ: “Tôi quan tâm đến những lao động trẻ, họ mới ra trường, đang ở tuổi sung sức thì lại không được cống hiến. Chỗ làm việc thì hữu hạn, người cao tuổi cứ ngồi đó, trong khi lao động trẻ đang thất nghiệp rất nhiều. Ban soạn thảo phải tính đến một phương án hài hòa, không nhất thiết tất cả đều phải về hưu ở tuổi 60 với nữ và 62 với nam. Theo tôi chỉ một số vị trí, một số ngành nghề như kỹ sư, bác sĩ, chuyên gia... với điều kiện cơ quan đó có nhu cầu tiếp nhận và NLĐ có nhu cầu làm việc”.

Không đồng tình với phương án mà Bộ LĐ-TB-XH đưa ra, TS Nguyễn Hữu Dũng, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học - Lao động xã hội, nói: “Các nước trên thế giới khi tăng tuổi nghỉ hưu đều theo lộ trình từ 15 - 20 năm. Với phương án dự thảo lần 2, lộ trình một năm tăng 6 tháng, là quá nhanh so với các nước. Trong điều kiện ở VN, tốc độ tăng trưởng việc làm thấp hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế, lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu phải tăng chậm lại để giảm sức ép việc làm. Tôi đã tham dự một số hội thảo, có ý kiến thẳng thắn cho rằng chưa thể tăng tuổi nghỉ hưu từ năm 2021, nếu tăng chỉ có lợi cho những người ở khu vực hành chính nhà nước, tham quyền cố vị”.

Nguyên Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Phạm Minh Huân cho rằng cả 6 lý do đề xuất nâng tuổi nghỉ hưu mà Bộ LĐ-TB-XH đưa ra lần này đều chưa đủ thuyết phục. “Tăng tuổi nghỉ hưu chỉ là một giải pháp. Chúng ta cần phải tăng kéo dài lộ trình để xã hội quen dần, quan trọng là chuẩn bị tâm lý, tránh gây “sốc” cho NLĐ”, ông Huân nói.

Theo ông Huân, trong điều kiện cung cầu mất cân đối, lựa chọn lộ trình 1 năm tăng 3 tháng như phương án cũ là hợp lý. Điều quan trọng nhất cơ quan nghiên cứu cần phải làm là đánh giá tác động của tăng tuổi nghỉ hưu, tác động như thế nào đến thị trường lao động, sức khỏe, vấn đề quản lý quỹ... Cùng với đó là các bước đi cần phải chia cụ thể. Trước hết, vẫn phải giữ nguyên độ tuổi nghỉ hưu cho bộ phận NLĐ làm công việc nặng nhọc độc hại. Nữ 50 và nam 55 tuổi. Tăng tuổi nghỉ hưu trước là khối hành chính, sự nghiệp, có thể viên chức quản lý, những người làm chuyên môn nghiệp vụ tại các doanh nghiệp sẽ tăng tuổi nghỉ hưu cùng công chức. Những NLĐ trực tiếp sản xuất sẽ là đối tượng tăng tuổi nghỉ hưu sau cùng. Như vậy, sẽ có khoảng 4 triệu lao động trong khu vực hành chính, sự nghiệp sẽ tăng tuổi nghỉ hưu trước, 9 triệu còn lại sẽ tăng sau”.

Đồng quan điểm trên, ông Lê Như Tiến chia sẻ: “Bất kể dự án luật nào khi trình ra Quốc hội đều phải có báo cáo đánh giá tác động. Với phương án tăng tuổi nghỉ hưu, cần phải có báo cáo đánh giá tác động đến xã hội, tâm lý, ngân sách, sức khỏe, sự phát triển hài hòa của đất nước, tác động đến những đối tượng yếu thế... Theo tôi, Bộ LĐ-TB-XH nên có khảo sát, nghiên cứu, đánh giá tác động của việc tăng tuổi nghỉ hưu, nếu không rất khó cho các đại biểu Quốc hội đi đến quyết định chính xác”.