Cổ vật kỳ sự: Nổi chìm chuông báu

Cụ Nguyễn Xuân Tha bên chiếc chuông quý Ảnh: H.X.H

Trước mặt tiền Nhà văn hóa thôn Bích Bắc (xã Điện Hòa, TX.Điện Bàn, Quảng Nam), lệch về cánh phải, dân làng xây thêm gác chuông có cửa khóa. Quả chuông báu treo ở đó.

Cụ Nguyễn Xuân Tha, 88 tuổi, dẫn chúng tôi đi xem “gác chuông”. Thoạt nhìn, chuông không có gì đặc biệt, đường kính 60 cm, phần thân cao 1,3 m, đỉnh treo đúc hình đôi rồng chầu. 178 chữ Hán khắc trên quả chuông không hé lộ niên đại quả chuông, chỉ xác lập xuất xứ trong đoạn “Việt Nam quốc, Quảng Nam xứ, Điện Bàn phủ, Diên Khánh huyện, Bích Trâm xã”. Ông Nguyễn Xuân Hùng, Trưởng thôn Bích Bắc, cho rằng “Bích Trâm xã” ngày xưa có khả năng chính là làng Bích Trâm (thuộc địa phận thôn Bích Bắc) hiện tại.

Cụ Tha, người có nhiều năm công tác tại Bộ Ngoại giao (giai đoạn 1969 - 1979), lần đầu nghe kể về truyền thuyết chuông quý từ chính ông nội mình. Hồi đó, không ai rõ năm nào, dân làng phát tâm cúng dường đúc chuông cho chùa Bình An, nằm trên địa phận xã Bích Trâm ngày xưa. Một người ăn mày ngang qua cúng 2 đồng liền bị người thợ đúc chê tiền không “tinh khiết” và vứt vào bụi. Nhưng lạ thay, cả 2 lần thợ rót đồng vào khuôn sau đó đều hỏng, cứ khuyết lỗ to bằng đồng tiền. Các bô lão liền biện lễ cúng, được “mách bảo” không được từ chối lòng thành của người ăn mày. Dân làng phải vất vả phát quang bụi rậm, nhặt tiền và tiếp tục đúc, quả nhiên thành công.

Chuyện kỳ lạ ấy cùng với thanh âm trong trẻo của quả chuông “vang” đến tận kinh thành Huế. Triều đình hay tin, ra lệnh làng mang nộp chuông. Tiếc chuông quý, dân làng kháng chỉ và cử vị sư trụ trì tìm cách giấu, nếu thành công sẽ được làng cúng dường thêm mẫu ruộng (5.000 m²). Một thời gian sau, dường như triều đình quên bẵng vụ cống nộp, dân làng bèn mang chuông về treo lại chỗ cũ. Khoảnh ruộng mà nhà chùa được “thưởng” giờ vẫn còn ở xã Điện Hòa, dân gian quen gọi Ruộng Chùa.

Phần đỉnh treo đúc hình đôi rồng chầu

“Khoảng tháng 11.1946, giữa khuya cha tôi mới về nhà, hình như đã xảy ra sự vụ gì đó bí mật. Tôi thức giấc, dọ hỏi thì ông bảo vừa đi giấu chuông”, cụ Tha nhớ lại. Thân sinh của cụ Tha lúc đó giữ chức vụ Phó chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính xã Bích Quang (xã Bích Quang ngày trước được hợp nhất bởi 3 xã Bích Trâm, Đông Quang và Quang Hiện. Sau này xã được đổi tên là Điện Hòa) nên sớm biết tin thực dân Pháp sắp về làng càn quét, tìm chuông quý. Cả 8 người tham gia giấu chuông trước khi khởi sự đã quỳ trước ban thờ Phật tuyên thệ. Họ thề rằng, nếu bị địch tra khảo thì thà chết chứ quyết không tiết lộ nơi cất giấu. Nếu tai qua nạn khỏi, cũng phải có đủ mặt 8 người mới được chỉ chỗ giấu chuông. Lời nguyền ấy giúp họ can đảm vượt qua các trận đòn của giặc và... “chôn” luôn quả chuông ngót 50 năm.

Đến khoảng năm 1965 - 1966, lính Mỹ mang cả máy dò hiện đại đến làng tìm chuông vẫn không lần ra dấu vết vật quý. Cụ Tha kể có 2 người trong nhóm trực tiếp giấu chuông khi bị lính Mỹ bắt tìm cũng vờ đào xới lung tung, khiến chúng nản quá đành bỏ đi.

Những người nắm giữ bí mật nơi giấu chuông lần lượt qua đời, mang theo lời nguyền xuống suối vàng. Sau năm 1975, chỉ 2 người trong số họ còn sống nhưng dọ hỏi kiểu gì cũng không chịu hé răng. Lớp con cháu chỉ nghe phong thanh rằng chuông được chôn dưới 1 m đất, cách mé đông bắc của chùa đúng 11 bước chân…

Mãi đến khi “bùng phát” các đợt rà tìm phế liệu, người dân lại lo cho báu vật. Chính quyền xã thậm chí phát đi thông báo “cấm dùng máy rà và xăm kiếm” ở thôn Bích Bắc. Ấy vậy mà chuông vẫn bị cha con hai người rà phế liệu ở H.Đại Lộc tìm thấy. Họ đào chuông lên rồi lén chở đi, để lại hố đào sâu hoắm. Chuyện xảy ra trong đêm 19.3.1995. Một cuộc truy lùng ráo riết để tìm lại quả chuông quý cho làng đã được tổ chức. Vài tháng sau, thật may mắn, quả chuông đã được dân làng kết hợp với cơ quan chức năng phát hiện trong lúc chuông đang chuẩn bị được… bán cho hàng đồng nát.

Dân làng thỉnh chuông về làng. Nhưng chùa cũ sau bao biến động thời cuộc đã không còn, dân làng bèn xây gác chuông bên cạnh nhà văn hóa để treo chuông.

Các cụ cao niên bàn tính mỗi năm chọn cử một người phúc hậu đánh chuông. Đúng thời khắc giao thừa, 3 hồi chuông vang lên để gửi lời cầu an cho xứ sở. Người đánh chuông vững niềm tin vào tiếng chuông báu, tiếng chuông càng ngân vang thanh thoát thì cộng đồng làng càng gặp nhiều may mắn trong năm mới. “Mỗi năm, dân làng vẫn chờ nghe tiếng chuông giao thừa. Thời khắc đó, tiếng chuông như huyền nhiệm hơn vì không có thanh âm hỗn tạp”, ông Nguyễn Xuân Hùng, Trưởng thôn Bích Bắc, tâm sự. Kể từ xuân Bính Thân 2016, chuông báu làng Bích Bắc “đổi lịch”: các hồi chuông cầu an được vang lên vào rạng sáng mùng 1 tết.