Con đường in dấu kỷ niệm về bác sĩ Yersin

Tuy nhiên, nếu Đà Lạt là nơi được Yersin khám phá trong những chuyến thám hiểm thì Nha Trang là nơi gắn bó bằng những cống hiến khoa học về y khoa đúng với học vị bác sĩ và hơn thế, đây là nơi ông mong muốn được yên nghỉ ngàn thu.

A.Yersin đặt chân lên Nha Trang lần đầu vào tháng 7.1891 khi ông làm bác sĩ trên chuyến tàu buôn của hãng Nhà Rồng (Compagnie des Mesageries Maritimes) chạy trên tuyến Sài Gòn - Hải Phòng. Nhưng ông gắn bó thực sự với Nha Trang là từ tháng 9.1895, khi ông trở về Nha Trang lập Phòng thí nghiệm Yersin (sau này đổi tên thành Viện Pasteur Nha Trang) để bào chế thuốc điều trị vi trùng dịch hạch do chính ông phát hiện ra.

Trong hơn 50 năm sống và làm việc tại Nha Trang, bác sĩ Yersin sống tại “ngôi nhà vừa kỳ vừa cổ tại Xóm Cồn” - nơi mà người dân địa phương gọi bằng cái tên thân thiện là Lầu Ông Năm. Nhà văn Quách Tấn kể và tả lại ngôi nhà đó trong cuốn Xứ trầm hương (NXB Lá Bối, 1969) như sau:

“Ngôi nhà này nguyên là một lô cốt (blockhaus) bỏ hoang mà Bác sĩ mua được năm 1895 khi đến thiết lập Phòng thí nghiệm. Lô cốt được xây bằng gạch rất kiên cố và đứng trên một nền bằng đá cao rộng chạy dài ra tận mé biển ở mặt phía đông. Hình khối đứng, chiều rộng mỗi cạnh chừng 5 thước tây, chiều cao chừng 11 thước. Gồm một tầng trệt và hai tầng lầu”.

Từ cái lô cốt đó sang Phòng thí nghiệm - tức là Viện Pasteur Nha Trang - chỉ vài trăm mét theo đường chim bay (sau này, người ta làm con đường Duy Tân, tức là đường Trần Phú bây giờ) thì từ Viện Pasteur đến Lầu Ông Năm thật gần và dễ dàng. Nhưng vào thập niên 1990 của thế kỷ 20, đây là vùng cát trắng mênh mông, chưa có đường.

Hằng ngày, bác sĩ muốn từ lô cốt sang Viện nghiên cứu, thời gian đầu ông chọn lối đi tắt băng qua trước Tòa sứ (chính là UBND tỉnh Khánh Hòa bây giờ). Tuy vậy, muốn đi con đường tắt này thì ông phải chờ những người gác cổng mở khóa, khá phiền phức. Có khi người trong tòa sứ không nghe tiếng ông gọi, phải đứng chờ rất mất thời gian. Tuy bác sĩ Yersin là người duy nhất được hưởng đặc quyền đi con đường tắt này nhưng ông không muốn tiện đường đi mà có khi phải chờ đợi. Và quan trọng hơn, ông còn cho đó là sự bất tiện, gây phiền hà cho người khác - suy nghĩ của một người luôn lấy lối sống giản dị làm phương châm sống suốt đời.

Vì thế, một thời gian ngắn sau, ông đã đặt mua một chiếc xe đạp từ Pháp chở sang để hàng ngày tự đạp xe đi làm. Từ đó, hình ảnh một người Pháp mặc bộ quần áo kaki, cỡi chiếc xe đạp đã trở nên quen thuộc trong mắt người dân Xóm Cồn và người dân Nha Trang.

Con đường đi làm hằng ngày của ông trên chiếc xe đạp Peugeot là từ lô cốt ba tầng theo con đường Nguyễn Bỉnh Khiêm trước mặt, vòng sang đường Ngô Quyền, ra đường Phan Chu Trinh (cặp sát Công viên Yến Phi bây giờ) rồi rẽ sang Viện Pasteur.