Đầu tư công phải là 'đầu kéo'

Loạt dự án "khủng" hối hả ngay từ đầu năm

Quốc hội vừa chính thức thông qua phương án bổ sung tăng đầu tư công năm 2025 từ mức 6% GDP lên 7% GDP vào tuần trước, đồng thời nâng mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 từ 7% lên 8%. Việc tăng chi tiêu dự kiến thêm 1% GDP cho các dự án cơ sở hạ tầng được kỳ vọng sẽ giúp VN đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP mới cũng như hỗ trợ triển vọng tăng trưởng dài hạn và thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào VN.

ẢNH: Nam Long

Ngay sau đó, Chính phủ đã khởi xướng và phê duyệt chủ trương đầu tư cho nhiều dự án hạ tầng quy mô lớn. Trong đó, các dự án trọng điểm bao gồm tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam với tổng vốn 67 tỉ USD, tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng trị giá 8 tỉ USD… Mới nhất, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký phê duyệt điều chỉnh quy hoạch mạng lưới đường bộ thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó ưu tiên đầu tư thực hiện 29 dự án đường bộ quan trọng trước năm 2030, bao gồm hàng loạt tuyến đường cao tốc, đường liên vùng lớn thuộc hệ thống đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía đông (giai đoạn 2021 - 2030), phía tây (giai đoạn 2031 - 2050) và đường cao tốc Đông - Tây (giai đoạn 2021 - 2030).

ẢNH: Nhật Thịnh

Đại diện Bộ GTVT cho biết ngay trong năm nay, Bộ phấn đấu khởi công 19 dự án, hoàn thành 50 dự án. Trong đó, hoàn thành các dự án thành phần, nối thông tuyến đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía đông và cùng với các địa phương hoàn thành một số dự án đường bộ cao tốc để hoàn thành mục tiêu đưa vào khai thác 3.000 km đường bộ cao tốc; hoàn thành, cơ bản nối thông đường Hồ Chí Minh; cơ bản hoàn thành dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành. Đồng thời, hoàn thiện nhiều thủ tục chuẩn bị đầu tư để khởi công các dự án như: cao tốc TP.HCM - Chơn Thành, cao tốc Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Túy Loan, cao tốc Chợ Mới - Bắc Kạn, cao tốc Mỹ An - Cao Lãnh giai đoạn 1.

Năm 2025 còn chứng kiến những bước tiến trong lĩnh vực hạ tầng giao thông khác, bao gồm xây dựng cầu đường sắt Cẩm Lý; nâng cấp, mở rộng một số cầu, hầm trên QL1 (các cầu Xương Giang, Gianh, Quán Hàu và hầm Đèo Ngang); phát triển các hành lang đường thủy và logistics khu vực phía nam; hệ thống thông tin Cục Hàng không VN; hệ thống thông tin Cục Đường bộ VN…

T.Ư tăng tốc, các địa phương cũng đang đẩy hết tốc lực triển khai. Tại TP.HCM, ngay trong tháng sau, dự án cầu đi bộ vượt sông Sài Gòn khoảng 1.000 tỉ đồng, công trình biểu tượng mới của TP.HCM, sẽ chính thức khởi công, sớm hơn 1 tháng so với kế hoạch ban đầu. Liền sau đó, có khoảng 7 dự án được khởi công đúng dịp 30.4 để chào mừng 50 năm Ngày thống nhất đất nước, gồm: dự án nạo vét, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm (quận Bình Thạnh, Gò Vấp); dự án chiếu sáng kiến trúc các công trình bảo tồn gồm cột cờ Thủ Ngữ, Cầu Móng, Nhà thiếu nhi TP.HCM, chợ Bến Thành, Bảo tàng TP.HCM, Bảo tàng Tôn Đức Thắng. Đến cuối năm, TP.HCM dự kiến khởi công 19 dự án lớn và hoàn thành 50 dự án, trong đó có những công trình trọng điểm như nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất, đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa, QL50 và một phần dự án Vành đai 3, nút giao An Phú...

Tương tự, tại Hà Nội, lãnh đạo TP đang thúc các đơn vị sớm khởi công 3 cầu Tứ Liên, Trần Hưng Đạo, Ngọc Hồi vốn là 3 trong số 12 dự án chiến lược của TP bắt đầu xây dựng trong năm nay. Cùng với đó, các công trình quan trọng đã ì ạch nhiều năm như đường song hành Vành đai 4, hầm chui Vành đai 2,5 - Giải Phóng, đường Lê Quang Đạo đã chốt lịch hoàn thành trong 2025.

Trên khắp cả nước, các công trường nóng máy, rầm rập từ sáng đến đêm, dự án nào cũng hối hả chạy đua với tiến độ.

Mục tiêu kỷ lục nhưng thực tế vẫn nhiều rào cản

Theo Phó thủ tướng Hồ Đức Phớc, đầu tư công năm 2025 xấp xỉ gần 900.000 tỉ đồng, số vốn đầu tư kỷ lục tính theo năm của giai đoạn 2021 - 2025. "Đây là động lực thúc đẩy, kéo các nguồn đầu tư khác để tạo động lực tăng trưởng", Phó thủ tướng khẳng định. Góp phần giải ngân đầu tư công chung cho cả nước, TP.HCM đặt mục tiêu giải ngân hơn 100.000 tỉ đồng - mức cao nhất từ trước đến nay. Hà Nội cũng nặng gánh áp lực với kế hoạch đầu tư năm 2025 là 87.130 tỉ đồng, gấp 1,13 lần so với kế hoạch năm 2024. Đáng chú ý, hơn 80% tổng vốn đầu tư công năm 2025 sẽ được phân bổ cho phát triển hệ thống giao thông và điện lực. Áp lực giải ngân kỷ lục là lý do vì sao từ T.Ư đến địa phương, các dự án hạ tầng, giao thông liên tục được trình, phê duyệt, đấu thầu, thi công, tăng tốc ngay từ đầu năm.

ẢNH: Lê Lâm

ẢNH: Nhật Thịnh

Dù vậy, tỷ lệ giải ngân đầu tư công trong quý 1 vẫn chưa được như kỳ vọng.

Báo cáo từ Bộ Tài chính cho thấy giải ngân vốn đầu tư công của cả nước trong 2 tháng đầu năm ước đạt 6,9% kế hoạch và đạt 7,32% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Tỷ lệ này thấp hơn so với cùng kỳ năm 2024. Trong những tháng đầu năm, hầu hết các bộ, ngành, địa phương chưa giải ngân hoặc giải ngân rất thấp.

Các nguyên nhân khiến việc giải ngân còn chậm được Bộ Tài chính chỉ ra là không mới. Trong đó, vướng mắc trong khâu thực hiện tiếp tục là rào cản. Cụ thể, công tác bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng (GPMB) còn chậm do chưa đạt được thỏa thuận đối với người dân, chậm bàn giao mặt bằng... Năng lực của ban quản lý (BQL) dự án, cán bộ chuyên môn làm công tác đầu tư tại các cấp huyện, xã còn hạn chế, nhất là năng lực về thẩm định, kiểm tra, giám sát, quản lý dự án dẫn đến chất lượng tham mưu chưa cao. Nguồn cung một số nguyên vật liệu hạn chế (đất, cát đắp...). Giá nhiều nguyên vật liệu tăng đột biến so với thời điểm mời thầu làm tăng chi phí dự án...

Thực tế, BQL dự án, nhà thầu, doanh nghiệp (DN) ngành xây dựng vẫn đang phải đối mặt với rất nhiều bất cập từ hệ thống thủ tục hành chính.

Trao đổi với Thanh Niên, ông Trần Văn Thi, Giám đốc BQL dự án Mỹ Thuận, cho biết khi triển khai một dự án cầu, đường phải thực hiện nhiều thủ tục, qua nhiều cấp trước khi phê duyệt. Đơn cử, đối với thủ tục cấp mỏ vật liệu cho dự án cao tốc Bắc - Nam phía đông giai đoạn 2021 - 2025 vừa qua, mặc dù đã được Quốc hội cho phép áp dụng cơ chế đặc thù nhưng thực tế triển khai vẫn phải mất 5 - 7 tháng, có những địa phương kéo dài hơn. Nguyên nhân chủ yếu do thời gian xử lý các thủ tục hành chính phải qua nhiều khâu, nhiều cấp. Khi trình lên cấp có thẩm quyền quyết định lại tiếp tục phải lấy ý kiến các cấp, và mỗi cấp lại mất nhiều ngày do phải thực hiện thủ tục hành chính từ dưới lên. Hay như thủ tục lập dự án đầu tư, trong bước thẩm định, phê duyệt dự án, để trình cấp thẩm quyền phê duyệt thì cơ quan chủ trì thẩm định phải lấy ý kiến rất nhiều bộ, ngành, địa phương liên quan. Thông thường, một dự án nhóm A lấy ý kiến từ 8 - 10 bộ, ngành, chưa kể địa phương liên quan. Thậm chí có những dự án phải lấy ý kiến lại nhiều lần, rồi tại mỗi đơn vị đều phải thực hiện thủ tục từ dưới lên, mất rất nhiều thời gian cho một văn bản ý kiến.

Nhiều trường hợp dù đã được cấp T.Ư chỉ đạo đích danh nhưng vẫn chậm. Như tại cuộc họp ngày 15.12.2024 với các địa phương, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo cụ thể các địa phương khẩn trương hoàn thành các thủ tục đang tồn tại để cung ứng vật liệu cho các dự án trong tháng 12.2024. Thế nhưng hầu hết đều kéo dài đến tháng 1, tháng 2 năm nay. Hay tại các dự án cao tốc trong khu vực ĐBSCL, mặc dù Nghị quyết Quốc hội đã cho phép áp dụng cơ chế đặc thù trong thực hiện thủ tục các mỏ vật liệu thông thường, trong đó không yêu cầu lập hồ sơ đánh giá tác động môi trường (ĐTM), nhưng nhiều địa phương vẫn yêu cầu nhà thầu được cấp mỏ thực hiện, dẫn đến kéo dài thời gian.

"Tại một số dự án như cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ, Cần Thơ - Cà Mau, cầu Rạch Miễu…; đích thân Thủ tướng siết tiến độ rất chặt. Trên công trường, anh em kỹ sư, xây dựng tính từng ngày, làm xuyên lễ xuyên tết, máy chạy, người làm tới 9 - 10 giờ đêm, tăng ca tăng kíp, nhưng thời gian làm thủ tục, giấy tờ tại các địa phương lại quá nhiêu khê. Nếu thủ tục, hành chính cứ rầy rà "trói" tiến độ thi công như thời gian qua thì các dự án không thể nào chạy nhanh, về đích sớm hoặc đúng tiến độ được. Đồng nghĩa công tác giải ngân cũng không đạt mục tiêu", ông Trần Văn Thi nêu.

Cắt giảm 30% thủ tục để các dự án được "phá rào"

Mới đây, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược T.Ư và các bộ, ngành, chuyên gia về tăng trưởng kinh tế, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo cần tiếp tục cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh. Trong đó, mục tiêu phấn đấu giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính và chi phí kinh doanh, chi phí không chính thức. Cải cách thể chế phải theo hướng bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết. Đây là điều kiện tiên quyết để VN đạt mục tiêu tăng trưởng ở mức 8% trở lên, tạo nền tảng cho tăng trưởng hai con số trong những năm tiếp theo và trong 2 - 3 năm, VN vào top 3 môi trường đầu tư tốt nhất ASEAN.

30% cũng là con số mà TP.HCM năm ngoái kêu gọi cắt giảm thời gian làm thủ tục đối với các công trình, dự án để đạt mục tiêu giải ngân năm 2024. Song do vẫn phải áp đúng theo quy định nên thời gian triển khai rút ngắn trong thực tế không đáng kể.

Ông Trần Văn Thi chia sẻ hiện nay trong các quy định đã nêu rõ thẩm quyền trong xử lý thủ tục hành chính, phân cấp phân quyền. Tuy nhiên, trong thực tiễn còn phụ thuộc nhiều vào tinh thần trách nhiệm của cán bộ, công chức được giao nhiệm vụ. Đôi khi còn tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, lấy ý kiến nhiều nơi… dẫn đến kéo dài thời gian xử lý. Để rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính, ông Thi cho rằng trước tiên cán bộ, công chức cần làm hết trách nhiệm của mình, xử lý đúng thời hạn. Các cơ quan quản lý nhà nước cần quy định cụ thể trách nhiệm, thời hạn xử lý thủ tục hành chính ở từng khâu, từng cấp và có biện pháp chế tài cụ thể; giảm tối đa việc lấy ý kiến, giảm cấp trung gian.

"Nếu cắt giảm được những thủ tục hành chính không cần thiết thì sẽ hỗ trợ được cho dự án rất nhiều, trực tiếp mang lại hiệu quả đầu tư cả về tiến độ, chất lượng và hiệu quả KT-XH", ông Thi nhấn mạnh.

Ông Cao Đăng Hoạt, Chủ tịch Tập đoàn Định An, cũng rất kỳ vọng các bộ, ngành có thể thực hiện được chỉ đạo của Tổng Bí thư về việc cắt giảm thủ tục hành chính, nhất là đối với các dự án đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông. Theo ông Hoạt, với tình trạng các dự án chậm trễ, kéo dài do những bất cập về thủ tục, chính sách, các DN như Định An gần như cứ làm là lỗ. Dù đã được tách thành dự án riêng nhưng quá trình GPMB của các dự án vẫn kéo dài. Ngay cả trường hợp nhà nước đảm bảo 90% mặt bằng "sạch" mới triển khai xây dựng thì nhà đầu tư cũng sẽ mất đi nhiều cơ hội làm việc với các tổ chức tài chính để chuẩn bị nguồn vốn, nguồn lực nếu công tác GPMB kéo quá lâu tới 6 tháng đến 1 năm.

Do đó, để cải thiện khâu thủ tục trong quá trình thực thi, ông Cao Đăng Hoạt đề xuất áp dụng xuyên suốt chủ trương tách dự án GPMB ra thành dự án độc lập và có quy trình, nguồn vốn thủ tục riêng, thực hiện ngay khi có chủ trương phê duyệt. Người quyết định sẽ phải chịu trách nhiệm nếu để đất không sử dụng. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh phân cấp về quyết định điều chỉnh chủ trương, điều chỉnh dự án cho một số trường hợp mà không phải trình qua cấp Quốc hội, Chính phủ.