ĐBSCL chỉ còn tồn tại 80 năm?

Năm 2018, xuất khẩu nông sản của VN trên 40 tỉ USD, con số kỷ lục từ trước đến nay. Vùng ĐBSCL có những đóng góp quan trọng vào thành quả này nhờ những mặt hàng chủ lực như: gạo trên 3 tỉ USD, tôm

3,6 tỉ USD hơn, cá tra gần 2,3 tỉ USD, rau quả 3,5 tỉ USD… Ước tính vùng này đã đóng góp hàng chục tỉ USD vào nền kinh tế mỗi năm. Thế nên, việc sụt lún, mất phù sa đang khiến vựa lúa, thủy sản của VN nói chung và sinh kế của người dân ĐBSCL nói riêng ảnh hưởng nặng nề.

Theo kịch bản mà Trường ĐH Utrecht (Hà Lan) đặt ra, đến năm 2050 các tỉnh ven biển như: Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, Sóc Trăng hầu hết diện tích sẽ bị chìm dưới mực nước biển. Tất nhiên đây mới là nghiên cứu, chưa phải là chắc chắn. Nhưng hiện tại, dọc bờ Biển Đông và Tây hiện tượng sạt lở xảy ra nghiêm trọng, nhiều đoạn xói lở từ 30 -100 m/năm.

Thế mạnh lớn nhất của các tỉnh này là nuôi tôm, lúa và một số ít vườn cây ăn trái. Để nuôi tôm đạt hiệu quả cần phải có độ mặn phù hợp, nước quá mặn cũng không được. Khi từng phần diện tích đất ở các tỉnh này bị mất đi hoặc chìm trong nước sẽ kéo theo một mũi nhọn kinh tế quan trọng là con tôm bị ảnh hưởng. Nếu sụt lún tiếp tục duy trì như hiện tại kết hợp với nước biển dâng thì tình trạng mất đất ở các vùng bờ biển ngày càng nghiêm trọng.

Tương tự, lúa cũng là một thế mạnh của các tỉnh này. Trước giờ người dân ở đây vẫn tận dụng nước ngọt vào mùa mưa để trồng lúa. Nếu các cánh đồng bị mặn xâm nhập kéo dài sẽ không thể sản xuất được lúa như hiện tại.

GS-TS Bùi Chí Bửu, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam, lo lắng: Nếu những kết quả nghiên cứu, dự báo là đúng thì tác động đến môi trường, xã hội và kinh tế là rất lớn khi BĐSCL là vựa lúa, cá tôm, rau quả của cả nước, mang lại kim ngạch xuất khẩu hàng chục tỉ USD mỗi năm. Nó đe dọa trực tiếp đến cuộc sống của hàng chục triệu người dân vùng này.

Dẫn chứng tình trạng xâm nhập mặn ngày càng mạnh, GS Bửu cho biết những giống lúa kháng mặn hiện tại chỉ sống được trong điều kiện nước có độ mặn nhất định (4%0), thời gian 20 ngày; những giống tốt nhất hiện nay là 30 ngày. Nhưng vào thời điểm trổ bông vẫn cần nước ngọt. Nếu không có nước ngọt sẽ không thể sản xuất lúa cũng như các loại cây trồng khác. “Tôi cho rằng chúng ta phải kiểm soát được việc khai thác nước ngầm, hạn chế tối đa. Tái tạo các cánh rừng phòng hộ ven biển”, GS Bửu nêu quan điểm.

Như vậy, những trụ cột của nền kinh tế các địa phương này sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Không chỉ thế, các vùng này bị ảnh hưởng còn gây tác động lan tỏa đến các địa phương lân cận ở sâu trong đồng bằng như: Hậu Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long… Điều này có thể thấy rõ vào mùa khô hạn năm 2016, nước mặn đã xâm nhập sâu vào đất liền, trên nhiều con sông nước mặn 4%0 đã vào sâu đến 60 - 70 km. Thời điểm đó có đến 10/13 tỉnh ĐBSCL bị ảnh hưởng bởi hạn mặn. Cũng cần lưu ý, con số 4%0 là giới hạn cuối cùng để các loại thực vật nước ngọt có thể tồn tại. Với kịch bản nhiều tỉnh ven biển ở ĐBSCL sẽ chìm vào thời điểm 2050 thì không chỉ riêng những tỉnh đó bị thiệt hại mà tác động lan tỏa đến sản xuất nông nghiệp sẽ xảy ra trên khắp đồng bằng.

Đây chỉ mới là những ước lượng ban đầu về bức tranh tương lai của đồng bằng khi nó bị chìm. Thực tế sẽ còn phức tạp và còn nhiều thứ quan trọng hơn nhất là cuộc sống và sinh kế của hàng chục triệu dân.