Ngày 24.2, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược T.Ư về mục tiêu tăng trưởng đặt ra cho năm 2025 ở mức 8% trở lên, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng hai con số trong những năm tiếp theo; trong phần gợi ý một số nội dung cụ thể để đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh việc cần tiếp tục cải cách thể chế, cải thiện môi trường đầu tư; giảm thời gian xử lý thủ tục hành chính (TTHC), chi phí kinh doanh (tuân thủ và không chính thức), điều kiện kinh doanh không cần thiết ít nhất là 30%; phấn đấu trong vòng 2 - 3 năm tới, môi trường đầu tư của VN nằm trong top 3 của ASEAN.

Trên thế giới, trong nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh nhằm tạo động lực cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển, Ngân hàng Thế giới (WB) đưa ra phương pháp gọi là "Sẵn sàng kinh doanh" (Business Ready - B-Ready), thí điểm từ 2024 - 2026, thay cho báo cáo "Môi trường kinh doanh" (Doing Business) đã dừng thực hiện từ tháng 9.2021. VN nằm trong số 50 nền kinh tế được đánh giá trong ấn bản đầu tiên "Business Ready 2024", dựa trên 3 trụ cột chính, bao gồm khung pháp lý, dịch vụ công, và hiệu quả hoạt động. Theo B-Ready 2024, Singapore dẫn đầu bảng xếp hạng về gia nhập thị trường của doanh nghiệp (DN) với điểm số ấn tượng 93,57 điểm, VN ghi nhận điểm số 65,47. Trong chỉ tiêu này, khu vực ASEAN ngoài Singapore và VN, có Philippines 48,49 điểm, Indonesia 63,72 điểm và Campuchia 43,8 điểm. Về khung pháp lý, WB ghi nhận VN mức 66,81 điểm, xếp vào nhóm thứ 3. Điểm số này cho thấy VN có sự tiến bộ đáng kể trong tạo môi trường kinh doanh lành mạnh. Tuy nhiên, trong lĩnh vực công, nước ta chỉ đạt 53,41 điểm và được xếp vào nhóm 3, phản ánh những khoảng cách đáng kể trong chất lượng các dịch vụ công mà DN có thể tiếp cận, đặc biệt lĩnh vực số hóa dịch vụ Chính phủ. Tại hạng mục này, Singapore ở vị trí cao nhất 87,33 điểm.

Ngọc Thắng

TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư - CIEM), cho biết theo cách đánh giá cũ của WB, VN xếp vị trí thứ 5 trong ASEAN về môi trường kinh doanh. Với cách đánh giá mới này, VN tiến lên 1 bậc, ở vị trí thứ 4 trong ASEAN, sau Singapore, Malaysia và Thái Lan. Muốn vào top 3 về cải cách tốt môi trường kinh doanh, VN ít nhất phải vượt qua được Thái Lan, dựa vào các thông lệ quốc tế. Việc cải cách cần "nương" theo 10 tiêu chí thuộc vòng đời của DN theo thông lệ quốc tế, từ thành lập, đáp ứng các điều kiện kinh doanh, nghĩa vụ thuế, hải quan, bảo hiểm xã hội…

Theo TS Nguyễn Minh Thảo, năm 2024, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính quy mô GDP của VN có thể đạt khoảng 448,4 tỉ USD, xếp thứ 5 trong khu vực. Trong khi đó, Indonesia dẫn đầu khu vực với khoảng 1.400 tỉ USD, thứ hai là Singapore ước đạt 530,7 tỉ USD. Kế đó là Thái Lan và Philippines, với GDP lần lượt ước đạt 528,9 tỉ USD và 470 tỉ USD. "Như vậy, muốn vượt mặt Thái Lan về môi trường kinh doanh, phải bằng mọi cách tăng quy mô nền kinh tế, thu hẹp khoảng cách. Một điều đáng chú ý là IMF cũng dự báo, đến năm 2028, GDP của VN có thể đạt khoảng 628 tỉ USD, vượt Thái Lan (624 tỉ USD) để trở thành nền kinh tế lớn thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á, và lớn thứ 32 trên thế giới. Có thể thấy, mục tiêu mang tính gợi ý của Tổng Bí thư hoàn toàn có cơ sở nếu các bộ, ngành ngay từ lúc này đồng loạt bắt tay vào rà soát, cắt giảm các thủ tục", TS Nguyễn Minh Thảo nhấn mạnh.

Phạm Hùng

Đặt VN vào tương quan 4 nước đang xếp hạng đầu, chuyên gia kinh tế Trần Anh Tùng (Trưởng ngành Quản trị kinh doanh, khoa Quản trị kinh doanh Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM) phân tích: Dựa trên Chỉ số cạnh tranh toàn cầu (GCI) 5.0 năm 2021/22 của Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF), VN xếp hạng 50, nằm trong nhóm các nước thu nhập trung bình thấp, với Indonesia ở vị trí 53 (WEF GCI 5.0). Trong khi đó, Thái Lan, một nước thu nhập trung bình cao, đứng ở khoảng 40 dựa trên xếp hạng năm 2019 (40/140), cho thấy vị trí tốt hơn VN. Singapore, thường nằm trong top 10, thậm chí đứng đầu trong Xếp hạng cạnh tranh thế giới 2024 của Viện Quản lý phát triển, với vị trí 1, trong khi Thái Lan ở vị trí 25 (IMD Ranking 2024).

"Nhìn chung, khoảng cách giữa VN với các nước ngay trên không quá xa. Để vào top 3 điểm đến đầu tư quốc tế của khu vực, VN cần thực hiện các biện pháp cụ thể như chống tham nhũng và giảm thủ tục hành chính. Theo đó, tăng cường thực thi luật phòng, chống tham nhũng, đơn giản hóa quy trình cấp phép, và cải thiện minh bạch. Đơn cử, có thể giảm số bước và thời gian xin giấy phép xây dựng từ 110 ngày xuống mức tương đương Thái Lan. Cải thiện quy định bằng cách đảm bảo chính sách nhất quán, minh bạch và dự đoán được, giảm rủi ro cho nhà đầu tư. Điều này bao gồm cải cách luật đầu tư và hợp tác công - tư (PPP) để thu hút vốn nước ngoài", ông Trần Anh Tùng gợi ý.

TS Hoàng Minh Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, nhìn nhận từ khi thực hiện chính sách mở cửa cho đến nay, môi trường kinh doanh của VN đã liên tục được cải thiện. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập như thủ tục đăng ký kinh doanh còn kéo dài, thủ tục đầu tư còn trải qua nhiều bước không cần thiết; thủ tục phá sản còn nhiêu khê…

Để vào được top 3 của ASEAN về môi trường kinh doanh, tất yếu VN phải tiếp tục cắt giảm các TTHC, trong đó nên tập trung ưu tiên làm ngay vào những lĩnh vực còn nhiều tồn tại, đã được nhận diện rõ đang cản trở DN thực hiện kinh doanh. "Đơn cử như thủ tục đăng ký kinh doanh ở VN vẫn còn mất khoảng 15 ngày, trong khi ở Singapore chỉ mất khoảng 1,5 ngày, Thái Lan chỉ khoảng 4,5 ngày; thủ tục khai và nộp thuế đã có nhiều cải tiến nhưng hồ sơ thuế còn phức tạp, hệ thống thuế điện tử chưa đồng bộ giữa các địa phương, thời gian hoàn thuế còn kéo dài; thời gian thực hiện thủ tục đăng ký quyền sở hữu còn đòi hỏi nhiều giấy tờ và thủ tục khác nhau; thủ tục tiếp cận điện năng đang mất nhiều thời gian và chi phí, đặc biệt là ở nông thôn; thủ tục phá sản rất nhiêu khê, có trường hợp kéo dài đến hàng năm…", TS Hoàng Minh Hiếu dẫn chứng.

ĐNT

Số liệu từ Cổng thông tin quốc gia về pháp luật chỉ rõ: VN có khoảng 6.200 điều kiện kinh doanh và hơn 5.000 TTHC trong các lĩnh vực trọng yếu như đầu tư, đất đai, xây dựng, thuế, thương mại, logistics. Ông Trần Anh Tùng nhận xét, 30% cắt giảm theo yêu cầu của Tổng Bí thư là mức tối thiểu để giúp VN bắt kịp các quốc gia có môi trường kinh doanh cạnh tranh trong khu vực. Theo kinh nghiệm cải cách của Malaysia và Thái Lan, 2 nước này đã thực hiện cắt giảm trung bình 25 - 35% số TTHC để cải thiện môi trường đầu tư.

Cụ thể, trong lĩnh vực đầu tư, quy trình thẩm định cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư hiện nay yêu cầu quá nhiều bước trung gian tại sở KH-ĐT, Bộ KH-ĐT, cũng như UBND cấp tỉnh. Đặc biệt, khoản 1, Điều 33 luật Đầu tư 2020 yêu cầu đánh giá tác động kinh tế - xã hội đối với các dự án đầu tư nước ngoài (FDI), nhưng tiêu chí đánh giá chưa rõ ràng, tạo điều kiện cho sự tùy tiện trong thực thi. Việc bỏ yêu cầu này hoặc đơn giản hóa tiêu chí đánh giá sẽ giúp giảm thời gian thẩm định từ trung bình 45 ngày xuống còn 20 ngày. Ngoài ra, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư theo Điều 30, Điều 31 luật Đầu tư cần được tinh giản, đặc biệt với các dự án có tổng vốn đầu tư dưới 500 tỉ đồng không thuộc lĩnh vực có điều kiện.

Trong lĩnh vực xây dựng, Nghị định 15/2021 về quản lý dự án đầu tư xây dựng yêu cầu quá nhiều bước kiểm tra chồng chéo từ các sở Xây dựng, TN-MT, KH-ĐT. Điều 43 Nghị định này quy định bắt buộc phải có báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trước khi cấp phép xây dựng, ngay cả với các dự án có mức độ ảnh hưởng môi trường không đáng kể. Nếu cắt giảm quy định này hoặc chỉ áp dụng đối với các dự án có quy mô lớn sẽ giúp rút ngắn quy trình cấp phép từ 6 tháng xuống còn dưới 3 tháng. Bên cạnh đó, Thông tư 06/2021 hướng dẫn về cấp phép xây dựng quy định các DN phải nộp nhiều loại giấy tờ trùng lặp như giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, bản vẽ thiết kế đã thẩm định, giấy phép đầu tư. Việc liên thông dữ liệu giữa các cơ quan có thể giúp giảm ít nhất 30% thời gian cấp phép.

Ngọc Thắng

Đối với lĩnh vực tiếp cận đất đai, ông Trần Anh Tùng chỉ rõ: Luật Đất đai 2013 và Nghị định 43/2014 quy định nhiều thủ tục không cần thiết khiến DN mất từ 1-2 năm để hoàn tất quyền sử dụng đất hợp pháp. Cụ thể, Điều 194 luật Đất đai yêu cầu nhà đầu tư phải có "năng lực tài chính" được cơ quan có thẩm quyền xác nhận mới được thực hiện chuyển nhượng dự án. Tuy nhiên, tiêu chí đánh giá năng lực tài chính không rõ ràng, DN phải thực hiện nhiều báo cáo tài chính khác nhau để đáp ứng yêu cầu từ UBND tỉnh, sở TN-MT và sở KH-ĐT. Việc bỏ điều kiện này hoặc thay thế bằng tiêu chí đơn giản hơn như vốn đăng ký có xác nhận từ ngân hàng sẽ giúp DN rút ngắn thời gian hoàn thành thủ tục từ 12 tháng xuống còn 6 tháng.

Đối với thuế và hải quan, Nghị định 126/2020 hướng dẫn luật Quản lý thuế yêu cầu DN phải kê khai tạm tính thuế thu nhập DN theo quý (Điều 8), trong khi nhiều nước như Singapore và Thái Lan chỉ yêu cầu kê khai theo năm. Bỏ quy định kê khai theo quý sẽ giúp DN giảm 50% thời gian làm thủ tục thuế. Ngoài ra, Thông tư 39/2018 quy định về kiểm tra sau thông quan khiến DN mất nhiều thời gian do quy trình chưa rõ ràng. Việc đơn giản hóa tiêu chí kiểm tra và áp dụng cơ chế ưu tiên cho DN có lịch sử tuân thủ tốt sẽ giúp rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa từ 48 giờ xuống còn dưới 24 giờ.

"Cắt giảm 30% tương đương khoảng 1.500 thủ tục, tập trung vào đầu tư, xây dựng, đất đai, thuế và thương mại", ông Trần Anh Tùng nêu.

TS Hoàng Minh Hiếu thừa nhận đúng là mục tiêu cắt giảm các TTHC, gánh nặng chi phí tuân thủ cho các DN đã được đề cập nhiều lần ở nước ta, trong đó có những bài học thành công cũng như chưa thành công. Tuy nhiên, lần này sự có sự quyết tâm rất cao của cả nhà nước, người dân và DN, đặc biệt là sự chỉ đạo rất quyết liệt của các lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Bên cạnh đó, thời điểm hiện nay cũng có rất nhiều điều kiện thuận lợi như sự phát triển công nghệ thông tin đã hỗ trợ rất nhiều cho việc thực hiện và giám sát việc giải quyết các TTHC; năng lực quản trị nhà nước của VN đã tăng lên; công cuộc hội nhập quốc tế cũng đặt ra các yêu cầu cao về nâng cao tính công khai, minh bạch trong việc triển khai các TTHC. Đặc biệt, quá trình tinh gọn bộ máy nhà nước đang được quyết liệt triển khai thực hiện, góp phần giảm đầu mối, giảm cấp trung gian xử lý công việc, sẽ tác động mạnh vào việc rút ngắn quy trình giải quyết TTHC. Chưa kể, việc triển khai mạnh mẽ công cuộc chuyển đổi số cũng góp phần đơn giản hoá TTHC cho người dân và DN.

"Hiện nay còn rất nhiều dịch vụ công chưa được triển khai trên môi trường số. Trong khi đó, tham khảo kinh nghiệm một số nước trên thế giới cho thấy một khi toàn bộ TTHC được tiến hành trên môi trường số thì chi phí tuân thủ TTHC sẽ giảm xuống dưới mức 0,5% GDP. Việc triển khai quy trình, thủ tục một cách công khai, minh bạch trên môi trường mạng cũng sẽ góp phần giảm chi phí không chính thức, tăng cường sự giám sát và đánh giá đối với kết quả giải quyết TTHC của các cơ quan công quyền. Cuối cùng, yếu tố rất quan trọng chính là con người. Quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy với chủ trương Tinh - Gọn - Mạnh sẽ góp phần tạo ra một đội ngũ cán bộ, công chức có năng lực, có tính kỹ trị cao, sẽ thúc đẩy việc đơn giản hoá TTHC theo hướng thực chất. Những yếu tố cơ bản trên đây giúp chúng ta tin tưởng rằng cuộc cách mạng tinh gọn TTHC lần này sẽ đạt được những thành công", TS Hoàng Minh Hiếu kỳ vọng.

Sỹ Đông

Ở góc nhìn khác, TS Nguyễn Minh Thảo lưu ý, tính logic của cải cách có nhiều cái phức tạp hơn những gì chúng ta nói. TTHC chỉ là yếu tố phái sinh cuối cùng. Bởi khi còn các điều kiện thì thủ tục vẫn còn. Cắt là bỏ hẳn, chứ cắt giảm, đơn giản hóa thì mới lược bỏ vài yếu tố, câu chữ trong một điều kiện, sẽ không giải quyết được vấn đề gì.

"Các nước như Thái Lan, Malaysia có cơ quan gọi là ủy ban giám sát quốc gia, chuyên trách giám sát kiểm tra việc cải cách hành chính tại các bộ, độc lập trong đánh giá và báo cáo lên chính phủ. Trước mắt, Chính phủ phải lập, đề cử một đơn vị có vai trò giám sát việc cắt giảm thủ tục của các bộ, ngành một cách độc lập. Đơn vị này phải có chuyên môn, là đầu mối theo dõi, giám sát các bộ, ngành cải cách thế nào, thậm chí hối thúc, tư vấn. Nếu Chính phủ bắt đầu cách thức như vậy, phải ra chỉ tiêu cho các bộ, ngành cắt giảm thế nào, giao cho đơn vị giám sát, cách làm là phải đi đến tận cùng của vấn đề, từng bước một nhưng rõ ràng, minh bạch và dứt khoát. Làm được như vậy, chắc chắn mục tiêu vào top 3 ASEAN hoàn toàn có thể thực hiện sớm trước năm 2028", TS Nguyễn Minh Thảo kiến nghị.