Giải phóng nguồn lực, khơi nguồn sáng tạo

Trong phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV (21.10.2024), Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề nghị Quốc hội đổi mới mạnh mẽ công tác lập pháp, chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất và khơi thông mọi nguồn lực để phát triển. Tổng Bí thư nhấn mạnh cần dứt khoát từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm".

Ảnh: Đào Ngọc Thạch

Làm việc với Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp (7.11.2024) nhân Ngày Pháp luật Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng yêu cầu Bộ Tư pháp đổi mới mạnh mẽ công tác lập pháp, đặc biệt là đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dứt khoát từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm".

Phá bỏ rào cản để phát triển mạnh mẽ

Tư duy "không quản được thì cấm" là cách nghĩ và làm đơn giản, khi gặp vấn đề khó kiểm soát hoặc mới mẻ, người ta chọn cách cấm đoán thay vì tìm giải pháp quản lý phù hợp. Nó giống như việc chơi tranh ghép hình, khi gặp một mảnh khó, thay vì kiên nhẫn tìm chỗ đặt, bạn ném nó ra ngoài. Kết quả là bức tranh không bao giờ hoàn chỉnh được.

Cách làm theo tư duy "không quản được thì cấm" mang đến nhiều hệ lụy tiêu cực, kìm hãm sự phát triển và đổi mới của xã hội. Trong lĩnh vực kinh tế số và trí tuệ nhân tạo, việc áp dụng lệnh cấm thay vì thử nghiệm các mô hình quản lý mới có thể khiến chúng ta bỏ lỡ cơ hội khai thác tiềm năng từ các ngành công nghiệp mới, đặc biệt khi đây là những lĩnh vực mang tính chất dẫn dắt cho sự phát triển kinh tế trong kỷ nguyên số.

Ngoài ra, tư duy này còn tạo ra các rào cản hành chính không cần thiết, dẫn đến tình trạng "xin - cho" và nguy cơ tham nhũng. Chẳng hạn, việc cấm bán hàng rong trên vỉa hè mà không có giải pháp thay thế đã khiến người bán phải lén lút hoạt động hoặc tìm cách chi trả chi phí không chính thức để duy trì sinh kế. Hệ quả là môi trường kinh doanh và đầu tư trở nên thiếu minh bạch, mất công bằng và làm xói mòn niềm tin của doanh nghiệp vào chính sách công.

Không dừng lại ở đó, tư duy cấm đoán còn gây bất mãn trong xã hội. Khi những lệnh cấm được ban hành mà thiếu cân nhắc kỹ lưỡng hoặc tham vấn ý kiến từ các bên liên quan, người dân và doanh nghiệp thường cảm thấy quyền lợi của mình bị xâm phạm. Điều này không chỉ làm suy giảm lòng tin vào cơ quan quản lý, mà còn hạn chế sự sáng tạo, khiến cá nhân và tổ chức không dám thử nghiệm hoặc đề xuất các ý tưởng mới.

Tư duy này cũng dẫn đến sự lãng phí nguồn lực và cơ hội phát triển. Thay vì tìm kiếm các giải pháp quản lý phù hợp, việc cấm đoán các hoạt động mới có thể khiến chúng ta bỏ qua những cơ hội đáng giá trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Điển hình là trong các ngành công nghiệp sáng tạo, nếu không có các cơ chế thử nghiệm linh hoạt, chúng ta sẽ không thể tận dụng được tiềm năng lớn lao từ sự đổi mới.

Tóm lại, tư duy "không quản được thì cấm" không chỉ là rào cản cho đổi mới, mà còn tạo nên nhiều hệ lụy sâu rộng, từ việc bóp nghẹt quyền tự do sáng tạo đến làm suy giảm môi trường kinh doanh và lãng phí cơ hội phát triển. Thay vào đó, chúng ta cần chuyển sang tư duy quản lý linh hoạt, khuyến khích sáng tạo và thử nghiệm các giải pháp phù hợp để vừa đảm bảo quản lý hiệu quả, vừa thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Thay đổi từ tư duy xây dựng chính sách

Để từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm", cần có sự thay đổi căn bản trong cách tiếp cận quản lý và xây dựng chính sách. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn đòi hỏi cải cách tư duy lãnh đạo, nâng cao năng lực quản trị và xây dựng một hệ thống pháp luật hiện đại. Tư duy "không quản được thì cấm" thường xuất phát từ sự thiếu tự tin trong năng lực quản lý hoặc thiếu công cụ phù hợp để kiểm soát những vấn đề mới mẻ, dẫn đến việc cấm đoán thay vì tìm kiếm giải pháp quản lý hiệu quả.

Một trong những giải pháp quan trọng là nâng cao năng lực quản lý thông qua đào tạo đội ngũ cán bộ, giúp họ tiếp cận các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để giải quyết các vấn đề phức tạp. Ví dụ, việc áp dụng mô hình "sandbox" (khung pháp lý thử nghiệm) tại TP.HCM cho các lĩnh vực như fintech và gọi xe công nghệ là một bước tiến lớn, cho phép thí điểm các giải pháp mới trong môi trường được kiểm soát. Bên cạnh đó, cần chuyển đổi từ tư duy kiểm soát sang tư duy hỗ trợ, trong đó Nhà nước đóng vai trò tạo điều kiện thay vì cấm đoán. Chẳng hạn, thay vì cấm các nền tảng kinh tế chia sẻ như Grab hay Airbnb, các cơ quan quản lý cần xây dựng các quy định linh hoạt để quản lý, đồng thời bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng và các bên liên quan.

Việc xây dựng một thể chế pháp lý minh bạch và linh hoạt cũng đóng vai trò then chốt. Các khung pháp lý hiện đại cần có không gian cho thử nghiệm và sửa đổi, từ đó tạo điều kiện cho các mô hình mới phát triển mà không làm tăng rủi ro xã hội. Ví dụ, Singapore đã triển khai "Regulatory Sandbox" cho các công ty fintech, giúp họ thử nghiệm trong môi trường giám sát, vừa khuyến khích đổi mới vừa bảo đảm an toàn.

Quan trọng không kém là việc tham vấn các bên liên quan trước khi ban hành chính sách. Điều này đảm bảo rằng các quyết định quản lý không chỉ sát thực tế mà còn nhận được sự đồng thuận của xã hội, giảm thiểu bất mãn và khơi dậy sự sáng tạo. Ở Thụy Điển, chính phủ thường tổ chức các cuộc đối thoại công khai để lắng nghe ý kiến của người dân và doanh nghiệp trước khi thông qua bất kỳ thay đổi nào trong chính sách.

So sánh với các nước phát triển, có thể thấy rằng các quốc gia như Mỹ hay Singapore thường ưu tiên tư duy hỗ trợ và khuyến khích sáng tạo thay vì kiểm soát chặt chẽ. Khi các công ty như Uber hay Airbnb xuất hiện, chính quyền ở Mỹ không cấm đoán mà nhanh chóng xây dựng các khung pháp lý để quản lý và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan. Trong khi đó, ở Việt Nam, mặc dù đã có những tín hiệu tích cực như áp dụng mô hình sandbox, nhưng hệ thống pháp luật và năng lực quản lý vẫn cần tiếp tục cải thiện để đáp ứng yêu cầu của một xã hội đang đổi mới.

Việc từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm" không chỉ giúp khơi thông các nguồn lực xã hội mà còn tạo niềm tin vào chính sách công. Đây là bước đi cần thiết để Việt Nam tiến gần hơn tới các chuẩn mực quản trị hiện đại, khuyến khích sự sáng tạo và đảm bảo phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cuối cùng, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc dứt khoát từ bỏ tư duy "không quản được thì cấm" là định hướng quan trọng để tạo ra sự đột phá về thể chế. Chỉ đạo này cũng sẽ giúp thay đổi cách quản lý từ kiểm soát cứng nhắc sang hỗ trợ và khuyến khích đổi mới, giúp giải phóng tiềm năng sáng tạo, khai thác tối đa các nguồn lực và thúc đẩy sự phát triển vượt bậc của đất nước trong kỷ nguyên mới.