ĐH xuất sắc Việt Nam đang ở đâu? - Mục tiêu quá cao so với thực tiễn

Với quyết tâm VN có trường ĐH đẳng cấp quốc tế nên sự ra đời của các ĐH xuất sắc được truyền thông khá rầm rộ. Thậm chí, tháng 6.2011, Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo cấp quốc gia xây dựng các trường ĐH xuất sắc do Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân làm trưởng ban. Nhờ sự hoạt động mạnh mẽ của ủy ban, cuối năm 2012 và đầu năm 2013, Chính phủ đã ban hành các quyết định về việc quy định cơ chế tài chính đặc thù của ĐH Việt - Đức, Việt - Pháp.

Theo ông Nguyễn Ngọc Vũ, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch tài chính, Bộ GD-ĐT, cơ chế này đã thể hiện sự ưu tiên hơn so với các trường ĐH công lập khác đang thực hiện theo quy định chung về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Mặc dù được ưu đãi với tư cách là những đơn vị trong tiến trình xây dựng ĐH xuất sắc, nhưng 2 ĐH này đều không được hưởng ưu đãi nào của nhà nước về phân bổ kinh phí nghiên cứu khoa học. Đặc biệt, năm nay Bộ GD-ĐT chưa cấp khoản kinh phí này cho 2 đơn vị do cả hai không có đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học được phê duyệt thông qua tuyển, xét chọn. “Do cơ chế tài chính đặc thù của ĐH Việt - Đức và Việt - Pháp không có quy định ưu tiên phân bổ kinh phí nghiên cứu khoa học vì vậy việc phân bổ kinh phí cho 2 trường này vẫn phải thực hiện theo quy định chung của luật Khoa học và công nghệ, tức là phải thông qua đấu thầu, tuyển, xét chọn đề tài để giao nhiệm vụ và kinh phí thực hiện. Năm 2016 do 2 trường này không có đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học cấp bộ, cấp nhà nước được tuyển, xét chọn nên chưa được bố trí kinh phí nghiên cứu khoa học”, ông Nguyễn Ngọc Vũ giải thích.

Ngay cả ban chỉ đạo cấp quốc gia cũng chỉ hoạt động được tròn 3 năm thì... giải thể (từ cuối tháng 5.2014). Từ đó, các vướng mắc liên quan tới chính sách ưu đãi dành cho ĐH xuất sắc gần như không được giải quyết. Sau khi mở thêm một ĐH xuất sắc là ĐH Việt - Nhật (trực thuộc ĐH Quốc gia Hà Nội), tháng 8 năm ngoái, Chính phủ đã ra thông báo ngừng đến năm 2020 việc thành lập mới ĐH xuất sắc theo hình thức hợp tác giữa Chính phủ VN và nước ngoài.

Theo ông Phạm Hiệp, nghiên cứu sinh Trường ĐH Văn hóa Trung Hoa (Đài Loan), câu chuyện bền vững tài chính với 2 trường này ngay từ đầu đã được nhiều chuyên gia trong giới giáo dục ĐH đặt vấn đề. “Ai cũng biết đầu tư cho một ĐH đẳng cấp quốc tế đòi hỏi một số tiền khổng lồ, trong khi đó nguồn lực ngân sách của mình rất hạn chế. Đến một lúc nào đó nhà nước sẽ thôi tài trợ và các trường sẽ sống thế nào?”, ông Hiệp đặt vấn đề.

Cũng nói về đầu tư, một lãnh đạo của ĐH Quốc gia TP.HCM cho rằng nếu muốn có những ĐH xuất sắc thì cần sự đầu tư lớn. “Chúng ta không thể đầu tư đại trà, điều này đã được minh họa từ cách làm của rất nhiều nước. Chẳng hạn ĐH Tokyo và ĐH Kyoto của Nhật Bản chiếm đến gần 50% suất đầu tư dành cho các trường ĐH của nước này. Ý tưởng thành lập các trường ĐH tiên tiến này ban đầu là đúng nhưng nếu dựa toàn bộ vào ngoại lực sẽ gặp vấn đề lớn vì sự khác biệt về văn hóa và nguồn lực của VN không cho phép mình làm cái rụp để có được môi trường như họ”, vị này phát biểu. Theo vị lãnh đạo này, nếu đầu tư cào bằng như hiện nay thì VN sẽ không có được những trường ĐH hàng đầu.

Trước thực tế của VN, vị này đề xuất: “Cái cần điều chỉnh đầu tiên chính là mục tiêu. Chúng ta phải đưa ra mục tiêu vừa sức mới thực hiện được. Mục tiêu này ngay từ đầu đã là một sai lầm, không hiện thực khi chúng ta xây dựng các ĐH này với mong muốn VN sẽ có những trường vào tốp 200 trường ĐH hàng đầu thế giới vào năm 2020. Trong khi cũng với mô hình như vậy nhưng các trường ở Đức có điều kiện tốt hơn nhiều còn không đạt được mục tiêu trên, thì mục tiêu mà chúng ta đặt ra là vô vọng. Do vậy, việc đầu tiên cần làm là điều chỉnh mục tiêu cho hợp lý”.

Ông Phạm Hiệp cũng đề nghị nhà nước cần buông bỏ mục tiêu vào được tốp 200 tới năm 2020 vì việc đó quá huyễn hoặc. Tuy nhiên, về chính sách chung thì nhà nước nên khuyến khích việc định hình những ĐH nghiên cứu chuẩn mực quốc tế. Cách mà cả thế giới đều làm và VN cũng cần phải làm là có những quỹ nghiên cứu tập trung do trung ương quản lý. Quỹ này có nhiệm vụ là đầu mối cấp ngân sách cho các nhà khoa học, “ĐH Việt - Đức và Việt - Pháp quá mới nên đòi hỏi họ có ngay đẳng cấp quốc tế là không thể, hoặc vội vàng cắt của họ những chính sách ưu đãi mà nhà nước đã hứa hẹn là không nên. Cần cho họ thêm thời gian, để họ thể hiện mình”, ông Hiệp bình luận.

Lo ngại hạn chế tự chủ ĐH Nhiều nhà khoa học có ý kiến khác nhau về việc chuyển cơ quan chủ quản các ĐH xuất sắc này. Một thành viên của Ban Chỉ đạo cấp quốc gia xây dựng các trường ĐH xuất sắc cho rằng khi xây dựng dự án khả thi của ĐH Việt - Đức, Việt - Pháp, phía Đức, Pháp và 2 ngân hàng cho vay là Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á đều coi tính tự chủ cao của 2 ĐH này là điều kiện tiên quyết để có thể hình thành các ĐH xuất sắc theo chuẩn mực quốc tế. Việc đưa ĐH Việt - Đức đang chịu sự quản lý của Bộ GD-ĐT về ĐH Quốc gia TP.HCM là đi ngược lại đòi hỏi có tính nguyên tắc này, sẽ làm cho hoạt động của trường thêm khó khăn vì ĐH Việt - Đức sẽ không có quyền đề đạt trực tiếp với Bộ GD-ĐT và Chính phủ về chính sách phát triển, cơ chế tài chính và các vấn đề khác mà phải qua trung gian ĐH Quốc gia TP.HCM. GS Lê Tuấn Hoa nhận định: “Mô hình quản trị ĐH của thế giới là tự quản, ở ta dù muốn hay không muốn cũng phải theo, do đó vai trò chủ quản chắc chắn sẽ ngày càng mờ nhạt”. Trong khi đó, phía ĐH Việt - Đức, Phó hiệu trưởng Hà Thúc Viên cho biết: “Đây là quyết định của Chính phủ, tôi không hiểu hết mục đích của Chính phủ khi chuyển cơ quan chủ quản của ĐH Việt - Đức từ Bộ GD-ĐT về Đại học Quốc gia TP.HCM, nhưng tôi chỉ có thể đoán Chính phủ muốn nếu ĐH Việt - Đức là một thành viên của ĐH Quốc gia TP.HCM thì Việt - Đức có thể sử dụng nguồn lực hiện có của ĐH này, ví dụ cán bộ giảng dạy và có thể khai thác lẫn nhau về cơ sở hạ tầng, đặc biệt là phòng thí nghiệm để thúc đẩy nghiên cứu đa ngành”. Đại diện của ĐH Quốc gia TP.HCM cũng cho rằng ĐH Việt - Đức sẽ thuận lợi hơn khi là thành viên của ĐH này vì ĐH Quốc gia có sẵn nguồn lực và thực sự có rất nhiều người giỏi. Còn GS Dương Ngọc Hải, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ VN, cho rằng lãnh đạo viện sẽ cố gắng để giúp ĐH Việt - Pháp tháo gỡ những khó khăn vướng mắc liên quan tới thủ tục hành chính để phát triển được chuyên môn ở mức độ cao nhất. “Tính tự chủ của trường ĐH là rất cao, nhất là với những trường có sự tham gia của các đối tác quốc tế. Hơn nữa, chiến lược phát triển, mục tiêu, đường hướng hoạt động... của trường là những nội dung đã được ghi trong hiệp định được ký kết giữa 2 chính phủ, dù cơ quan chủ quản nào thì các trường cũng cứ thế mà thực hiện”, ông Hải chia sẻ.

Ý KIẾN Đầu tư vào các nhân tố trọng điểm Một trường ĐH muốn đạt đẳng cấp quốc tế thì nó phải có một quá trình phát triển tự nhiên. Kể cả nhà nước dồn rất nhiều tiền vào đó thì cũng không dễ gì có ngay được một trường ĐH đẳng cấp trong một thời gian ngắn. Tìm kiếm lựa chọn nhân tố tích cực để tập trung đầu tư là giải pháp khả thi hơn nhiều. Ở VN có nhiều trường ĐH có thể đầu tư trở thành xuất sắc, có tầm cỡ quốc tế, chẳng hạn như các ĐH quốc gia, ĐH trọng điểm. GS Đào Trọng Thi (nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Quốc hội) Cấp nhiều học bổng thay vì thu học phí cao để tuyển người giỏi Tất cả những trường ĐH đẳng cấp của thế giới đều lựa chọn đầu vào rất khắt khe, vì thế chất lượng đào tạo của họ đã cao rồi lại càng hiệu quả hơn. Muốn có sinh viên giỏi thì phải tuyển được học sinh giỏi. Khi trường chưa tạo dựng được tên tuổi thì không còn cách nào khác là cấp học bổng thay vì thu học phí cao như các trường ĐH xuất sắc hiện nay. Sau đó thì mới xã hội hóa dần bằng cách thu học phí và giảm dần tỷ lệ sinh viên được cấp học bổng. GS Lê Tuấn Hoa (Viện trưởng Viện Toán học VN)