Giao thông Việt Nam cần gì để giảm kẹt xe ở các đô thị lớn như TP.HCM hay Hà Nội?

Thiệt hại do vấn nạn kẹt xe

Nước Mỹ bị ảnh hưởng nặng nhất, thiệt hại 87 tỉ USD trong năm 2018. Liên hiệp Anh (UK) thiệt hại 13 tỉ EU trong năm 2013 và dự đoán trong 2030 thiệt hại 21 tỉ EU. Bangkok (Thái Lan) thiệt hại trên 15 tỉ USD hàng năm thuộc loại hàng đầu của thế giới.

ẢNH: CAO AN BIÊN

Kẹt xe lấy đi nhiều thời gian của người dân, trung bình mỗi năm người dân Boston (Mỹ) mất 149 tiếng, London (Anh) mất 149 tiếng, Jakarta (Indonesia) mất 150 tiếng, Paris (Pháp) mất 165 tiếng. Người dân ở những thành phố mong muốn về nhà nghỉ ngơi sau một ngày làm việc, nhưng kẹt xe làm cho họ thêm phần căng thẳng và mệt mỏi tinh thần.

Kẹt xe, lượng khí CO₂ từ các loại xe thải ra tăng vọt làm ô nhiễm không khí. Ðiều này thấy rõ nét tại hai thành phố lớn nhất Việt Nam là TP.HCM và Hà Nội trong những ngày ô nhiễm ở mức báo động.

Việt Nam là nước có tỉ lệ người chết vì ung thư cao của thế giới do môi trường sống và an toàn thực phẩm. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trung bình mỗi năm có trên 120.000 người Việt chết vì ung thư.

Kẹt xe làm chi phí vận chuyển tăng lên, giá cả hàng tiêu dùng tăng theo, làm ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân. Kẹt xe làm nhiều người vội vã và ứng phó bằng cách đi nhanh hơn hoặc vi phạm giao thông dẫn đến tai nạn giao thông sẽ tăng. 

Kẹt xe làm cho đời sống sinh hoạt gia đình hoặc công việc tại cơ quan bị xáo trộn. Những nhà làm chính sách xã hội xem vấn nạn kẹt xe là những điểm ưu tiên hàng đầu trong việc xây dựng chính sách và giải pháp khắc phục.

Quản lý xe tại Việt Nam

Chúng ta chưa xây dựng tiêu chuẩn về số xe ô tô và xe máy trên 1.000 người tại các đô thị Việt Nam và từ đó thực hiện quản lý xe lưu hành. Tại TP.HCM chỉ số là 100 xe ô tô và 800 xe máy/1.000 người dân. 

ẢNH: CAO AN BIÊN

Trong lúc tại liên minh châu Âu (EU) chỉ số là 560 xe trên 1.000 người, Bangkok (Thái Lan) là 350 xe, Seoul (Hàn Quốc) là 500 xe thì Singapore quản lý chặt chẽ và đạt chỉ số 170 xe trên 1.000 người dân. 

Quản lý xe tại Singapore là mô hình thiết thực mà Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm trong lúc Việt Nam chưa có hệ thống giao thông hiện đại.

Thực trạng là số lượng xe máy và xe ô tô quá nhiều tại các đô thị Việt Nam. Trong gia đình Việt Nam, mỗi thành viên từ 20 đến 65 tuổi hầu như có một xe máy. Hà Nội có trên 1 triệu xe ô tô và trên 7 triệu xe máy với dân số là 8,5 triệu người. 

TP.HCM có gần 1 triệu xe ô tô và trên 8 triệu xe máy với dân số là 10 triệu người. Ngoài ra, các dịch vụ như xe taxi, xe công nghệ, xe buýt du lịch, xe tải hàng hóa, làm cho các đô thị Việt Nam trở nên ngột ngạt nhiều hơn.

Trong một viễn cảnh khác, lượng xe máy tại đô thị Việt Nam quá nhiều trong khi chúng ta chưa có quy hoạch tổng thể bãi đậu xe, người dân đậu xe trên lề đường đi bộ, là lý do làm cho các thành phố lớn TP.HCM, Hà Nội, Ðà Nẵng, Nha Trang... trở nên mất thẩm mỹ và lộn xộn.

ẢNH: CAO AN BIÊN

Cơ sở hạ tầng giao thông Việt Nam chưa đáp ứng lượng xe khủng và cơ quan nhà nước chưa có chính sách giới hạn việc đăng ký xe lưu hành. Biết rằng mọi công dân bình đẳng, được quyền sở hữu xe và lưu thông trên đường phố nhưng nhà nước cần có thêm chính sách sàng lọc xe để đảm bảo chất lượng giao thông. Ví dụ như trong lãnh vực giáo dục, mọi học sinh sau tốt nghiệp trung học được quyền gửi đơn vào đại học, và trường đại học đưa ra tiêu chuẩn để sàng lọc sinh viên.

Giải pháp giảm lượng người dân ra đường

Biện pháp giảm kẹt xe tại các thành phố lớn như TP.HCM và Hà Nội là xây đường mới, mở rộng đường, xây dựng hệ thống metro. Ðến một lúc thành phố hết quỹ đất xây dựng giao thông thì chúng ta làm thế nào?

Lý do kẹt xe là người dân ra đường quá nhiều, từ 7 giờ sáng cho đến 21 giờ tối, tại những khu đô thị luôn đông nghẹt người. Tôi nghĩ có hàng trăm lý do để người dân ra đường, người làm công sở không ngồi ở văn phòng mà phải ra đường, người sinh viên không ngồi ở trong trường mà phải ra đường, người dân không ở trong nhà mà phải ra đường. Lý do vì sao?

Chưa có một khảo sát chính thức nào tại các đô thị lớn Việt Nam, nhưng cá nhân tôi bên cạnh việc mưu sinh, có lẽ giấy tờ hành chính là chiếm phần lớn lý do người dân phải ra đường, tiếp theo là phụ huynh đưa đón con học và học thêm, tiếp theo là hẹn ăn uống, café, mua sắm...

ẢNH: NHẬT THỊNH

Nếu như chúng ta cải cách hành chính điện tử (chuyển đổi số) đồng bộ thì người dân có thể ở tại cơ quan và ở nhà thực hiện hầu hết các công việc hành chính trên máy tính và điện thoại. Nếu chúng ta xây dựng hệ thống xe buýt đưa đón học sinh, các trung tâm ngoại ngữ & giáo viên dạy thêm thực hiện việc dạy online thì phụ huynh không mất thời gian đưa đón học sinh. 

Nếu trường đại học xây dựng nhiều trung tâm học thuật và có chương trình cho vay giáo dục thì sinh viên ở trong trường tập trung việc học. Nếu chúng ta thay đổi thói quen chuyển sang hẹn ăn uống, café, mua sắm vào cuối tuần thì chúng ta mất ít thời gian ra ngoài đường...

Mỗi ngành tổ chức theo cách này hay cách khác nhằm giữ người tại tại cơ quan, trường học và nhà thì kết quả có thể giảm xuống vài phần trăm và tổng thể xã hội có thể giảm xuống 20-30% số người ra đường, và từ đây nạn kẹt xe sẽ giảm đáng kể.

Biển báo giao thông, Luật giao thông, Giáo dục giao thông

Tôi ở TP.HCM từ năm 2022 đến nay, hầu hết dùng Grab và taxi đi mọi nẻo đường của TP.HCM và các thành phố khác. Nhìn tổng thể, biển báo giao thông Việt Nam chưa có khoa học và đường lưu thông là phức tạp tại một số nơi.

Biển báo là ký hiệu thật to, từ xa 100 - 200 mét là người lái xe nhìn thấy và trong 1 - 2 giây có phản ứng đúng. Trên đường phố, nhiều biển báo có chữ chi chít không cần thiết, làm lu mờ ký hiệu. 

Các nước Mỹ, châu Âu, Úc, cho đến Nhật, Hàn, Thái Lan đều dùng cùng mẫu biển báo về ký hiệu, kích thước và màu sắc. Chúng ta đơn giản theo mẫu có sẵn mà dùng thì việc giao thông sẽ tốt nhiều, đồng thời sẽ tạo thuận lợi cho người nước ngoài.

Nhiều con đường tại TP.HCM được tổ chức lưu thông xe khá phức tạp. Trên một con đường mà có đoạn là 2 chiều lưu thông, có đoạn 1 chiều. Trên một con đường, 2 chiều lưu thông dành cho xe máy nhưng là 1 chiều cho ô tô. Sự phức tạp giao thông Việt Nam thể hiện việc xe máy và xe ô tô lưu thông trên cùng một con đường, có làn đi chung và có làn đi riêng, khi rẽ phải hay rẽ trái người lái xe lúng túng không biết chạy thế nào và dễ gây tai nạn giao thông.

Sự không khoa học trong biển báo và đường lưu thông phức tạp làm cho người điều khiển xe dễ bị vi phạm. Vấn đề phạt vi phạm giao thông vừa được thay đổi theo Nghị định 168. Bên cạnh mang tính răn đe cao thì mục đích của phạt vi phạm giao thông cũng nên mang tính giáo dục và nâng cao nhận thức của người dân. 

Trong hệ thống giao thông quá tải, người điều khiển dễ vi phạm, và chiều ngược lại, người dân có sự cảm thông với nhà nước khi chưa thể đáp ứng hệ thống giao thông hiện đại cho xã hội.

ẢNH: NHẬT THỊNH

Ngành giao thông cần có chương trình giáo dục giao thông tại các trường học thông qua dạy trực tiếp hay trực tuyến. Ngành giao thông cũng nên có trang website hay app chuyên mục về luật giao thông, biển báo, hành vi phạt giao thông để người dân cập nhật thông tin.

Giao thông là bộ mặt của một xã hội, hệ thống giao thông hiện đại và người dân tham gia chuẩn mực sẽ góp phần xây dựng xã hội Việt Nam văn minh hơn, kinh tế phát triển và hội nhập quốc tế.