Giật mình với quy trình 'ra đời' của kit test Việt Á

Ngày 27.12 tới, Tòa án quân sự Thủ đô Hà Nội sẽ mở phiên tòa xét xử 7 bị cáo trong vụ án xảy ra tại Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á (gọi tắt là Công ty Việt Á) và Học viện Quân y.

Trong số này, 4 người là cựu quân nhân thuộc Học viện Quân y, gồm: Hồ Anh Sơn, cựu Phó giám đốc Viện Nghiên cứu y dược học quân sự; Nguyễn Văn Hiệu, cựu Trưởng phòng Trang bị, vật tư; Ngô Anh Tuấn, cựu Trưởng phòng Tài chính; Lê Trường Minh, cựu Trưởng ban Hóa dược.

3 người còn lại gồm Trịnh Thanh Hùng, cựu Phó vụ trưởng Vụ KH-CN các ngành kinh tế - kỹ thuật, Bộ KH-CN; Phan Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty Việt Á; Vũ Đình Hiệp, Phó tổng giám đốc Công ty Việt Á.

TIỂU VÂN

Việt Á được "dọn đường" ra sao?

Theo cáo trạng, tháng 1.2020, thời điểm dịch Covid-19 bùng phát và có nguy cơ lây lan vào Việt Nam, Ban Giám đốc Học viện Quân y chỉ đạo các cơ quan triển khai nhiệm vụ nghiên cứu bộ kit chẩn đoán viêm phổi do virus Corona.

Thượng tá Hồ Anh Sơn, khi ấy là Phó giám đốc Viện Nghiên cứu y dược học quân sự, đã trình lãnh đạo Học viện Quân y ký công văn gửi Bộ KH-CN, đề xuất phát triển bộ kit nói trên.

Với vị trí Phó vụ trưởng Vụ KH-CN các ngành kinh tế - kỹ thuật, cộng thêm việc quen biết Phan Quốc Việt từ trước, sau khi nhận được công văn từ Học viện Quân y, ông Trịnh Thanh Hùng đã yêu cầu thượng tá Hồ Anh Sơn bổ sung thêm Công ty Việt Á cùng tham gia.

Từ yêu cầu của ông Hùng, thượng tá Sơn sửa lại phiếu đề xuất, trong đó đưa Công ty Việt Á tham gia đề tài, trình lãnh đạo Học viện Quân y lần thứ hai, rồi chuyển đến Bộ KH-CN. Theo phân công, Học viện Quân y có nhiệm vụ xây dựng quy trình để Công ty Việt Á chế tạo thử nghiệm 20.000 bộ kit test.

Tháng 2.2020, Bộ KH-CN phê duyệt đề tài, giao Học viện Quân y chủ trì thực hiện, thượng tá Hồ Anh Sơn làm chủ nhiệm; tổng kinh phí gần 19 tỉ đồng, trích từ ngân sách nhà nước.

Trên cơ sở tham khảo quy trình do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công bố, nhóm nghiên cứu Học viện Quân y đã tối ưu hóa, bước đầu tìm ra quy trình chế tạo bộ sinh phẩm. Thượng tá Sơn ký biên bản bàn giao quy trình trên cho Công ty Việt Á để sản xuất thử nghiệm. Nhưng vì không có thông tin chi tiết về công thức mồi và mẫu dò, quy trình không đủ điều kiện để sản xuất 20.000 test thử nghiệm.

T.N

"Hồn Trương Ba, da hàng thịt"

Cũng trong đầu tháng 2.2020, Hồ Thị Thanh Thủy (vợ Phan Quốc Việt), Phó tổng giám đốc Công ty Việt Á, dựa trên tài liệu do WHO và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật của một số quốc gia công bố trên internet, đã nghiên cứu xong quy trình và đặt mua các loại hóa chất để sản xuất kit test Covid-19.

Phan Quốc Việt chỉ đạo vợ mang các bộ kit do mình nghiên cứu ra Hà Nội để đánh giá chất lượng. Tiếp đó, thượng tá Hồ Anh Sơn cho chạy thử song song bộ sinh phẩm do Học viện Quân y nghiên cứu và bộ kit do phía Công ty Việt Á cung cấp. Kết quả, bộ kit của Công ty Việt Á đạt chất lượng tốt hơn.

Thông tin này nhanh chóng được Phan Quốc Việt báo cáo đến ông Trịnh Thanh Hùng. Liền đó, ông Hùng yêu cầu thượng tá Sơn làm văn bản trình lãnh đạo Học viện Quân y, để gửi Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư, đề nghị phối hợp thử nghiệm bộ kit do Công ty Việt Á mang tới.

Cuối tháng 2.2020, Viện Vệ sinh dịch tễ T.Ư đánh giá bộ kit của Công ty Việt Á đạt chuẩn. Ông Hùng tiếp tục yêu cầu thượng tá Sơn trình văn bản để lãnh đạo Học viện Quân y ký, gửi Bộ KH-CN, đề nghị cho nghiệm thu giai đoạn 1 đề tài.

Không nằm ngoài dự tính, đầu tháng 3.2020, hội đồng nghiệm thu đã thông qua quy trình do Học viện Quân y nghiên cứu và kiến nghị Bộ Y tế cấp phép để phục vụ chống dịch. Về bản chất, việc thông qua này dựa trên kết quả đánh giá bộ kit của Công ty Việt Á, chứ không phải kết quả từ sự nghiên cứu của Học viện Quân y.

Nhưng vì không biết nhóm bị cáo Trịnh Thanh Hùng, Phan Quốc Việt và Hồ Anh Sơn gian dối, hội đồng nghiệm thu thông qua đề tài như đã nêu, dẫn đến quy trình nghiên cứu của Học viện Quân y không có sản phẩm được thử nghiệm và đánh giá. Hậu quả là đề tài không hoàn thành.

T.N

Tiêu tốn gần 19 tỉ đồng tiền ngân sách

Chưa dừng lại, tháng 4.2020, Công ty Việt Á làm hồ sơ xin cấp phép lưu hành bộ kit test. Thượng tá Hồ Anh Sơn trình lãnh đạo Học viện Quân y ký biên bản bàn giao với Công ty Việt Á. Nội dung thể hiện Học viện Quân y bàn giao kết quả nghiên cứu bộ kit test Covid-19 và đồng ý cho Công ty Việt Á toàn quyền sử dụng sản phẩm để đăng ký lưu hành.

"Cánh cửa cuối cùng" mở, Công ty Việt Á hoàn thiện hồ sơ, được Bộ Y tế cấp phép lưu hành chính thức. Công ty này đã sản xuất hơn 8,7 triệu kit test, nâng khống giá rồi bán, tặng cho các đơn vị, cơ sở y tế trên khắp cả nước; qua đó thu lợi bất chính hơn 1.235 tỉ đồng. Để cảm ơn, Phan Quốc Việt bồi dưỡng cho ông Trịnh Thanh Hùng 350.000 USD, cho thượng tá Hồ Anh Sơn gần 2,5 tỉ đồng.

Đối với đề tài nghiên cứu do Học viện Quân y chủ trì, cơ quan tố tụng xác định Bộ KH-CN là đại diện chủ sở hữu kết quả nghiên cứu; vì thế chỉ Bộ KH-CN mới có thẩm quyền chuyển giao kết quả chứ không phải Học viện Quân y.

Cuối năm 2021, Học viện Quân y tổ chức nghiệm thu, đánh giá kết quả đề tài nghiên cứu kit test ở mức "Đạt". Thực chất, việc nghiệm thu này chỉ mang tính hình thức, không đúng bản chất, vì sản phẩm để chứng minh cho kết quả nghiên cứu (bộ kit của Công ty Việt Á cung cấp) không sản xuất theo quy trình nghiên cứu, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Hơn thế, sản phẩm đã được Bộ Y tế cấp phép trước khi nghiệm thu đề tài.

Tháng 4.2023, sau hơn 1 năm vụ án bị khởi tố, Bộ KH-CN có công văn xác định việc nhóm nghiên cứu Học viện Quân y sử dụng kết quả đánh giá bộ kit do Công ty Việt Á cung cấp để nghiệm thu đề tài và việc Công ty Việt Á không sản xuất 20.000 test theo quy trình nghiên cứu của Học viện Quân y để phục vụ nghiệm thu đề tài là không đúng với quy định trong hợp đồng và các văn bản pháp luật liên quan. Điều này đồng nghĩa không đủ cơ sở đánh giá nghiệm thu đề tài đạt yêu cầu.

Chuỗi hành vi nêu trên của các bị cáo đã gây thiệt hại số tiền gần 18,5 tỉ đồng trong tổng số gần 19 tỉ đồng mà ngân sách đã giải ngân (gần 500 triệu đồng còn lại chưa thanh quyết toán).