36 năm cuộc chiến đấu bảo vệ Vị Xuyên (12.7.1984 – 12.7.2020): Giữ chốt

“Vợ im lặng, mắt đỏ hoe. Con gái 2 tuổi thì ôm chặt đòi bố ở nhà. Vẫn biết bước chân lên xe là đi vào nơi gian khổ vất vả, sống chết trong chớp mắt. Nhưng mặt trận ở phía trước. Nhiệm vụ người lính phải ra đi”, anh Tuyên nói vậy.

Người trẻ tìm đến thắp hương tại nghĩa trang liệt sĩ Vị Xuyên Ảnh: Mai thanh hải

Đại úy Trịnh Thành Tuyên (nguyên chính trị viên đại đội 11, tiểu đoàn 9, trung đoàn 818, sư đoàn 314) tham gia quân ngũ 15 năm nhưng có tới 3 lần chốt giữ “lò vôi thế kỷ Vị Xuyên”. Lần đầu tiên là tháng 2.1979. Lần thứ 2 từ tháng 4 - 9.1984, anh Tuyên chốt giữ đồi Không Tên. Lần thứ 3 anh trở lại là tháng 3.1986. “Trước khi lên chốt, tôi tranh thủ ghé thăm vợ đang công tác tại ngân hàng H.Bắc Quang (nay là Hà Giang). Do là bộ đội biên giới nên cơ quan ưu tiên cho ở trong gian nhà cót ép mỗi chiều khoảng 2,5 m. Sau 2 ngày ở nhà ôm con gái 2 tuổi, tôi khoác ba lô ra quốc lộ 2 đón xe. Vợ thì im lặng, mắt đỏ hoe. Con gái ôm chặt cổ đòi bố ở nhà. Mọi người trong cơ quan vợ ra tiễn và cho quà nhưng tôi chỉ nhận mấy cây thuốc lá. Hồi ấy, mỗi ngày đều có những chuyến xe chở thương binh về tuyến sau, người cụt tay, người băng kín hết đầu hết mặt. Cứ xe thương binh qua phố là bà con lại bắt dừng để cho tiền, bánh kẹo”, đại úy Tuyên không bao giờ quên.

Lên chốt, anh Tuyên nhận nhiệm vụ chính trị viên đại đội vận tải của trung đoàn 818. Nơi ở của đơn vị đối diện đài quan sát 1030 của địch nên các khẩu pháo sẵn sàng bắn thẳng vào khi phát hiện ánh sáng trong đêm. Lính vận tải thì phải gùi hàng dưới kho lên chốt, từ lúc nhọ mặt người cho đến tảng sáng. “Vất vả nhất là những khi có thương binh. Tải thương khác với tải hàng, phải nhẹ nhàng không làm bộ đội đau. Nhiều chiến sĩ vận tải vừa cõng thương binh vừa khóc. Tôi cũng chết hụt mấy lần, nhưng cứ lên đến chốt, thấy cực khổ là bắt mình hoàn thành nhiệm vụ”, anh Tuyên nhớ lại.

Cựu chiến binh sư đoàn 356 tìm được chiếc mặt nạ phòng độc khi thăm lại chiến trường Vị Xuyên

Ông Trương Công Nhỏ, nguyên Phó tiểu đoàn trưởng thuộc trung đoàn 567 (sư đoàn 326) chốt giữ đồi Đài và Cô Ích (mắt xích của mặt trận Vị Xuyên) từ tháng 3.1985. Đầu tháng 5.1984, phía Trung Quốc đánh lên trận địa liên tục trong 4 ngày đêm, khiến quân ta hy sinh nhiều, số còn lại hết thảy đều bị thương hoặc kiệt sức. Mặc dù bị thương một bên mắt, người dính nhiều mảnh cối, ông Nhỏ vẫn rành rọt gọi sư đoàn lên chi viện.

Nhật ký của đại úy Nguyễn Ngọc Tân Ngày 10.3.1987: Mình với cụ Nam, Phó chủ nhiệm chính trị vào đồi Cô Ích. Trên chốt cơ cực quá, trong hang ngày cũng như đêm, khi nào cũng phải đốt đèn, trông cả tướng lẫn quân đều như thổ phỉ. Mỗi người được 2 lít nước/ngày. Các em báo cáo: “Khoai tây chúng em chỉ lau chứ không gọt, mà cũng chẳng rửa vì không có nước”. Ta và địch chỉ cách nhau gang tấc, có điểm địch và ta cách nhau 7 m, tranh chấp nhau 1 mỏm đồi, ban ngày tất cả đều im lìm như chết. Toàn đồi đá tưởng chừng không có sự sống, nhưng tất cả những hốc đá đều có những con mắt dõi theo, chỉ sơ ý một chút là mất mạng như chơi. Ngày 26.3.1987: Ngày nối ngày cứ nối tiếp qua đi. Cuộc sống chiến đấu ở nơi đây có cái gì đó rất lạ, nó cứ chập chờn ẩn hiện làm cho tâm lý của mỗi người lính cầm súng có những điều gì đó cứ thấp thỏm lo âu, đoán đầy đoán vơi. Hôm qua, trên trung đoàn có 1 anh về phép nên mình sang chơi hỏi chuyện tình hình phía sau. Ở nhà, chắc vợ mình không sản xuất được lúa, toàn ăn đong, giá cả thế này chắc vợ vất vả lắm lo. Phải cố gắng lên em nhé. Ngày 10.6.1987: Sáng nay địch lại bắn rất nhiều ngoài cửa hang, nhìn các hố pháo mà kinh hoàng. Trên H6, có 1 em ra ngoài bị đạn pháo bắn dập nát cả chân và mặt; 2 em chạy ra khiêng vào lại bị một quả nữa làm cả 2 bị thương nặng. Ở trên đỉnh H3, bộ đội mình và lính Trung Quốc thỏa thuận với nhau bằng ám hiệu là không bắn nhau. Mình vứt thuốc và cá hộp cho nó, xong ra hiệu cho nó đi cất đi, thế là nó bê vào hầm. Nghe tin, sư đoàn đưa cán bộ địch vận lên ném thuốc và thăm hỏi, xong nó lại vứt thuốc cho mình và 1 thanh lương khô. Hay thật, mình vứt thuốc và gọi nó ra nói chuyện, ngôn ngữ bất đồng cứ như kịch câm ấy. Chiến tranh ngày nay cũng buồn cười thật, chỗ thì đánh nhau chết bỏ, chỗ thì lại trò chuyện được với nhau...

Trong các trận trên đồi Đài, Cô Ích, bộ đội ta đều bật lưỡi lê sẵn sàng giáp lá cà với lính Trung Quốc. Cuộc chiến đấu trên trận địa này ác liệt và nổi tiếng đến mức cứ thấy bộ đội Vị Xuyên về là người dân TX.Hà Giang xúm lại hỏi thăm về đơn vị chốt giữ. Ai chiến đấu ở đồi Đài và đồi Cô Ích về mua hàng đều không phải trả tiền. Một số các bà các mẹ bán hàng xén còn gói những bọc quà đựng kim chỉ, khăn lau mặt, quần đùi, áo lót gửi lên cho bộ đội ở trận địa. “Hồi ấy, tôi còn được các bà các mẹ dưới Hà Giang gọi là Nhỏ Xồm (do trên chốt vài tháng không cắt tóc cạo râu) và gửi kéo cắt tóc, dao cạo râu lên tận nơi, khen ngợi: Ác liệt vậy mà vẫn chỉ huy bộ đội trụ vững”, ông Nhỏ cười kể.

Cựu chiến binh Vị Xuyên tìm về trận địa xưa

Thiếu tướng Hoàng Văn Toái (nguyên Phó tư lệnh - Tham mưu trưởng quân khu 2, nguyên chỉ huy trưởng BCHQS tỉnh Hà Giang) chia sẻ, sau chiến dịch MB-84, quân khu 2 chuyển cách đánh vây lấn và giao sư đoàn 313, 356 giành lại điểm cao 685, bình độ 300, 400. Từ 18.11.1984, trung đoàn 14 bắt đầu đào hào lấn vào bình độ 300. Gần 2 tháng bao vây, tập kích, đánh lấn rất khó khăn nhưng đến đầu tháng 1.1985, ta đã giành lại được một số khu vực, hình thành thế phòng ngự xen kẽ tại khu nhà Cót Ép, tiếp tục bám sát ngăn chặn địch ở đồi Cây Chuối, đồi Đài, đồi Cô Ích, A5, A6. “Cuộc chiến đấu giành giật từng thước đất, từng mô đá diễn ra quyết liệt, có nơi ta với đối phương cách nhau chỉ 15 - 20 m, cá biệt như A5 không đến 15 m”, thiếu tướng Toái rành rẽ: “Đầu tháng 3.1985, phía Trung Quốc thay quân và mở các đợt tiến công lớn vào các điểm phòng ngự, hòng đẩy ta xuống phía nam suối Thanh Thủy, nhưng không được. Từ ngày 8 - 13.3.1985, chúng tập kích đồi Cây Chuối, đồi Đài, đồi Cô Ích và A5. Do bị bất ngờ trong đêm tối, ta bị đẩy ra khỏi đồi Cây Chuối và A5, các điểm khác ta vẫn giữ vững”.

Cuối 1989, sư đoàn 313 bàn giao lại trận địa phòng ngự cho bộ đội địa phương Hà Tuyên. Phía Trung Quốc cũng liên tục đổi quân, tiến công hòng đẩy ta xuống phía nam suối Thanh Thủy nhưng đều thất bại. Sau đó chúng giảm dần các hoạt động tiến công lấn chiếm, cuối tháng 12.1988 chúng ngừng bắn phá và tháng 3.1989, lần lượt rút khỏi các vị trí trên lãnh thổ Việt Nam.