Gỡ khó cho ngành thủy sản

Các chuyên gia dự báo cả năm 2015, xuất khẩu thủy sản “cố lắm” cũng chỉ về đích ở mức 6,6 - 7 tỉ USD, có nghĩa là không hoàn thành chỉ tiêu 8 tỉ USD đưa ra hồi đầu năm.

Giải thích về nguyên nhân xuất khẩu thủy sản sụt giảm, các ngành chức năng cho rằng do thị trường gặp khó khăn, sự cạnh tranh quyết liệt của các nước đối với mặt hàng tôm, rào cản kỹ thuật của các nước, thời tiết không thuận lợi khiến việc thả nuôi thủy sản bị ảnh hưởng, biến động tỷ giá… Lý giải là vậy, song có nhiều nguyên nhân khiến xuất khẩu thủy sản suy giảm, trong đó có sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp với nhau đã “kéo” thủy sản VN tuột dốc.

Lâu nay, cá tra được xem là thế mạnh về xuất khẩu thủy sản ĐBSCL nói riêng và nước ta nói chung, vậy mà xuất khẩu ngành hàng này lại ngày một bê bết tới không ngờ. Theo thống kê, từ đầu năm đến nay, các thị trường chính như: Mỹ, EU, Brazil, Mexico, ASEAN… đều giảm nhập khẩu cá tra, kèm theo đó là giá xuất cũng giảm thê thảm. Do xuất khẩu ì ạch nên giá cá tra nguyên liệu tại ĐBSCL luôn ở mức rất thấp từ 18.000 - 20.000 đồng/kg, khiến người nuôi lỗ nặng. Hiện nhiều người nuôi cá tra ở Hậu Giang, An Giang, Đồng Tháp… như ngồi trên lửa vì giá giảm nhưng vẫn khó bán; trong khi các doanh nghiệp cũng kêu la vì hàng tồn kho cứ tăng cao, nhưng đầu ra chật vật. Thị trường xuất khẩu gặp khó nên không ít doanh nghiệp cạnh tranh nhau “chào giá thấp” để mong ký được hợp đồng, kèm theo đó là giảm chất lượng cá trong chế biến. Chất lượng cá giảm, tỷ lệ mạ băng cao… nên bị nhà nhập khẩu quốc tế và người tiêu dùng phản ứng. Đây là vấn đề nhức nhối dù đưa ra bàn bạc nhiều lần, nhưng chưa có biện pháp ngăn chặn hữu hiệu.

Theo Sở NN-PTNT các tỉnh ĐBSCL, môi trường nuôi tôm hiện nay bị ô nhiễm trầm trọng khiến tôm bị dịch bệnh liên miên. Để phòng ngừa dịch bệnh và giảm thiểu rủi ro thiệt hại, người nuôi tôm đành tăng cường sử dụng các loại thuốc thú y. Trong khi đó, các loại thuốc này được bán tràn lan, khó kiểm soát, dẫn tới việc tôm nguyên liệu bị nhiễm kháng sinh là khó tránh khỏi và xuất khẩu đi những thị trường khó tính bị phát hiện kháng sinh trả về là chuyện đương nhiên. Nhiều hộ nuôi tôm ở Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng… than thở năm nay người nuôi bị “lỗ kép” khi tôm nuôi chết tràn lan và giá bán giảm mạnh. Ông Hồ Quốc Lực, Tổng giám đốc Công ty CP thực phẩm Sao Ta (Sóc Trăng), cho rằng các doanh nghiệp xuất khẩu tôm cần chủ động liên kết với các hộ nuôi để xây dựng vùng nguyên liệu cho riêng mình. “Tùy theo điều kiện từng nơi mà có thể hình thành các tổ hợp tác rộng vài chục đến vài trăm héc ta… nhằm quản lý chặt đầu vào, con giống, thuốc thú y, thức ăn, nuôi theo tiêu chuẩn GAP. Một khi tạo ra được nguồn nguyên liệu sạch thì sản phẩm chế biến xuất khẩu mới đảm bảo an toàn”, ông Lực khuyến cáo.

Đối với cá tra, mấy năm nay các doanh nghiệp đã chủ động xây dựng vùng nguyên liệu riêng và hiện có khoảng 70% sản lượng cá tra ở ĐBSCL là do doanh nghiệp tự nuôi. Tuy nhiên, cách làm này vẫn chưa hiệu quả, bởi doanh nghiệp tự nuôi sẽ tốn kém nhiều về tiền thuê đất, thuê nhân công lao động, hao hụt cao… Vì vậy, Hiệp hội Nghề cá tại ĐBSCL đề xuất nên phát triển mô hình “nuôi gia công” theo dạng nông dân có đất đai, ao hầm, doanh nghiệp bỏ vốn thuê nông dân nuôi; sau đó thu mua cá nguyên liệu và trả tiền công cho nông dân. Cách làm này sẽ bền vững bởi đôi bên đều hưởng lợi.

Cần thấy rằng những năm qua, ngành thủy sản đóng góp khá quan trọng vào kim ngạch chung của xuất khẩu cả nước. Mặt khác, việc gia tăng xuất khẩu thủy sản sẽ giải quyết việc làm cho rất đông lao động đang làm việc ở các công ty, xí nghiệp thủy sản và hàng loạt hộ nuôi thủy sản cũng được hưởng lợi. Ngành thủy sản đang gặp khó, song nếu tổ chức lại một cách bài bản từ nuôi trồng đến chế biến xuất khẩu thì thủy sản vẫn là một thế mạnh của nhiều địa phương.