Hà Tĩnh vượt quyền ưu đãi Formosa

Cho doanh nghiệp nước ngoài thuê đất vượt cả thẩm quyền của Chính phủ, đấu thầu thiếu minh bạch, bồi thường giải phóng mặt bằng có dấu hiệu vi phạm pháp luật... là những sai phạm điển hình tại tỉnh Hà Tĩnh.

Tòa nhà của Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh (thuộc Tập đoàn Formosa Đài Loan) - Ảnh: Nguyên Dũng

Kết luận của Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa công bố nêu rõ, dự án đầu tư và xây dựng Nhà máy liên hợp luyện thép và cảng nước sâu Sơn Dương (dự án Formosa), do Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Đài Loan làm chủ đầu tư, đã được Ban Quản lý khu kinh tế Vũng Áng cấp phép đầu tư với thời hạn 70 năm. Trong khi đó, điều 52 của luật Đầu tư quy định thời hạn hoạt động của dự án nước ngoài phải phù hợp với yêu cầu hoạt động của dự án và không quá 50 năm. Trong trường hợp cần thiết, Chính phủ ra quyết định về thời hạn dài hơn nhưng không được quá 70 năm.

Xem xét các vấn đề liên quan đến dự án Formosa Qua thanh tra đã phát hiện sai phạm về kinh tế với số tiền 493,6 tỉ đồng; đến thời điểm này các đơn vị liên quan đã khắc phục hơn 300 tỉ đồng. TTCP kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo kiểm điểm nghiêm túc các tập thể, cá nhân có liên quan đến sai phạm. Đồng thời giao Bộ KH-ĐT, Bộ Tài chính, Bộ TN-MT, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an xem xét các vấn đề liên quan đến việc cấp phép đầu tư cho dự án Formosa cũng như việc đảm bảo an ninh quốc phòng. Kết luận thanh tra này đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý và giao UBND tỉnh Hà Tĩnh thực hiện những kiến nghị của thanh tra; khẩn trương kiểm tra xử lý chấn chỉnh công tác thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng Khu kinh tế Vũng Áng, H.Kỳ Anh.

Đối chiếu với hồ sơ tại thời điểm thanh tra, TTCP cho biết Chính phủ chưa có ý kiến cho phép thời hạn hoạt động của dự án trên 50 năm.

“Khu vực khá nhạy cảm”

Đáng chú ý, dự án FDI này nằm trong khu vực khá nhạy cảm (cảng biển khu vực liên quan đến an ninh quốc phòng) nên cần phải được xác định rõ để tạo ra sự đồng thuận cũng như trong quá trình triển khai và quản lý hoạt động dự án sau đầu tư.

Chưa hết, Ban Quản lý khu kinh tế Vũng Áng còn áp dụng chính sách ưu đãi đầu tư cho Công ty Formosa được miễn tiền thuê đất trong thời hạn 15 năm và chỉ thu tiền thuê đất trong thời hạn 55 năm. Trong hợp đồng ký năm 2009 giữa 2 bên thì Công ty Formosa được thuê hơn 33 triệu m² đất, mặt nước trên địa bàn 5 xã thuộc H.Kỳ Anh, với giá thuê đất là 80 đồng/m²/năm, giá thuê mặt nước là 10 triệu đồng/km²/năm.

Theo TTCP, qua đối chiếu, so sánh tiền thuê đất, mặt nước tính theo quy định về giá đất tại thời điểm bàn giao với tiền thuê đất, mặt nước theo hợp đồng còn tính thiếu số tiền hơn 46 tỉ đồng. Tính đến thời điểm kết thúc thanh tra, Công ty Formosa chưa kê khai và chưa nộp khoản tiền 136,76 tỉ đồng thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường đối với việc khai thác cát từ biển dùng để san lấp mặt bằng xây dựng dự án.

Chi tiền bồi thường lấy đất công cho cá nhân

Trong việc quản lý, sử dụng đất đai tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh, TTCP xác định đã có dấu hiệu buông lỏng quản lý trong một thời gian dài, là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến khiếu nại, tranh chấp, cá biệt đã có nơi phát sinh tranh chấp gay gắt, phức tạp. Đặc biệt, công tác thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng tại H.Kỳ Anh để lấy đất cho dự án Formosa đã xảy ra “một số khuyết điểm lớn, gây thất thoát cho nhà nước và tiềm ẩn khiếu kiện phức tạp”.

Cụ thể, UBND tỉnh đã phê duyệt dự toán bồi thường hỗ trợ thực hiện dự án Formosa đối với hơn 90 ha đất được ghi là “đất tranh chấp” với số tiền bồi thường là gần 33 tỉ đồng. Hội đồng giải phóng mặt bằng đã chi trả cho các hộ gia đình, cá nhân mà không kiểm tra làm rõ việc tranh chấp (kiểm tra trên hồ sơ địa chính cho thấy các diện tích này là đất công do UBND đang quản lý) biểu hiện sự thiếu minh bạch. Bên cạnh đó, UBND tỉnh cũng đã phê duyệt cho Hội đồng bồi thường giải phóng mặt bằng H.Kỳ Anh thống kê, lập phương án bồi thường gần 42 ha đất công ích do UBND xã đang quản lý cho các hộ gia đình, cá nhân với số tiền hơn 15,5 tỉ đồng. Theo TTCP, việc bồi thường đất công ích trong trường hợp này là không đúng với luật Đất đai, có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Chủ đầu tư chỉ định cổ đông làm nhà thầu

Qua kiểm tra 1.120 gói thầu xây lắp tại 402 dự án cấp huyện, sở được UBND tỉnh giao làm chủ đầu tư, TTCP phát hiện có tới 664 gói thầu (chiếm gần 60%) được UBND tỉnh Hà Tĩnh cho phép thực hiện đấu thầu hạn chế và chỉ định thầu sai với quy định luật Đấu thầu, luật Xây dựng.

Mặt khác, trong số 404 gói thầu được lựa chọn hình thức đấu thầu hạn chế có tới hơn 60% chậm tiến độ và đã phải thực hiện bù giá vật liệu nhân công với số tiền hơn 40 tỉ đồng. Trong 260 gói thầu chỉ định có hơn 33% gói chậm tiến độ, phải thực hiện bù giá hơn 3,5 tỉ đồng. Ngoài nguyên nhân khách quan, TTCP lưu ý nhiều nhà thầu có năng lực tài chính lẫn tổ chức thi công rất yếu. Một số gói thầu do điều kiện địa chất thi công khó khăn nhưng không được chỉ ra từ khâu khảo sát, lập phương án, phê duyệt kế hoạch đấu thầu không sát thực tế. Việc chỉ định thầu và đấu thầu hạn chế không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ, tăng giá trị quyết toán mà còn gây lãng phí cho ngân sách nhà nước.

Đáng chú ý, qua kiểm tra dự án đầu tư xây dựng hệ thống cấp nước cho Khu công nghiệp Vũng Áng, TTCP phát hiện có hiện tượng chỉ định thầu bất thường. Cụ thể, dự án này được UBND tỉnh giao cho Công ty cổ phần đầu tư và phát triển Vũng Áng làm chủ đầu tư với tổng mức đầu tư hơn 4.400 tỉ đồng. Trong đó, ngân sách nhà nước hỗ trợ hơn 1.200 tỉ đồng. Tuy nhiên, UBND tỉnh chọn chủ đầu tư là đơn vị không có chuyên môn, chưa có kinh nghiệm trong dự án có quy mô và tổng mức đầu tư lớn. Mặc dù công trình có sử dụng vốn ngân sách nhưng chủ đầu tư đã thực hiện chỉ định thầu (trong đó chỉ định cả cổ đông của chủ đầu tư làm nhà thầu) trong khi chưa được Thủ tướng cho phép, vi phạm luật Đấu thầu.

Thu hút hàng ngàn lao động Trung Quốc Dự án Formosa là tổ hợp dự án bao gồm các hạng mục chính là nhà máy luyện gang thép, hệ thống cảng biển nước sâu có năng lực cập tàu 30.000 tấn và nhà máy nhiệt điện công suất 2.100 MW, trong đó quy mô nhà máy thép giai đoạn 1 đạt trên 7 triệu tấn phôi thép/năm. Formosa đã cam kết sẽ huy động tối đa nguồn lực, phấn đấu đến năm 2015 sẽ hoàn thành 3 lò cao với công suất 10,5 triệu tấn thép/năm, có 13 cầu cảng đi vào hoạt động và năm 2017 sẽ hoàn chỉnh 32 cầu cảng, đáp ứng yêu cầu vận chuyển, xuất khẩu thành phẩm của nhà máy gang thép này. Dự án có tổng diện tích hơn 3.300 ha, bao gồm cả diện tích mặt đất và mặt biển (cảng Sơn Dương), tổng số tiền cho thuê đất, mặt nước trong thời gian 70 năm là khoảng hơn 96 tỉ đồng. Để phục vụ cho dự án, tỉnh Hà Tĩnh đã phải thực hiện bồi thường, giải phóng mặt bằng gần 2.000 ha đất, với gần 3.000 hộ thuộc 9 xã của H.Kỳ Anh. Tính đến tháng 12.2014, có tổng cộng khoảng 40.000 lao động đang làm việc tại dự án Formosa, trong đó có gần 7.000 người nước ngoài đến từ 24 quốc gia và vùng lãnh thổ đăng ký tạm trú, chủ yếu là lao động Trung Quốc với 5.659 người. Thái Sơn - Nguyên Dũng