Tuy nhiên, ông phạm một sai lầm lớn là đưa bà Bùi Thị Nga thành vợ của Mạc Tử Hoàng. Trong khi Tế tự biên có hai chỗ ghi rõ bà Bùi Thị Nga là vợ Mạc Công Du và là mẹ của Mạc Hầu Diệu. Nhầm lẫn này cũng được nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt tiếp nhận lại khi viết phần giải thích gia phả họ Mạc, in trong tập 2 bộ Nghiên cứu Hà Tiên.
Một tập tư liệu quý bị bỏ quên
Trong cuộc nói chuyện nửa cuối năm 2024, nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt thừa nhận rằng ông khó hiểu những gì ghi chép trong phụ bản đó. Thực vậy, đối với nhiều nhân vật trong tập này, người viết đã gọi họ bằng những cách gọi bình dân, như: Ông Già, Bà Già, Bà Kỵ, Bà Phu Nhân, Bà Cô Lão, Ông Vách Lão, Bà Vách Lão, Chưởng thủy Hằng, Bạ Hán, Ông Ngũ nhung Kỳ...
Đoạn ghi về thân mẫu và đích mẫu của Mạc Thiên Tứ
ẢNH: T.L
Mặc dù những người soạn tập Tế tự biên thường có chú thích bên cạnh để làm rõ mối quan hệ của những người đó với một nhân vật nào đó trong dòng họ, nhưng nếu không phải là người có hiểu biết về phả hệ họ Mạc, về các mộ táng ở núi Bình San thì thật khó mà hiểu được. Ngay cả khi đã biết được những thông tin như vậy, vẫn còn rất nhiều người được chép trong tập này mà ta chưa biết được họ thuộc về thời kỳ nào và có quan hệ thế nào với các thành viên đã biết trong dòng họ Mạc.
Tất nhiên Tế tự biên cũng chứa một số điểm sai lầm. Chẳng hạn như phả hệ đồ của Mạc Tử Khâm ghi Mạc Công Thê là con Mạc Tử Hoàng, Mạc Công Tài là con Mạc Tử Thượng là nhầm. Vũ Thế Dinh cho biết Công Tài là con của Tử Hoàng, Công Thê là con của Tử Thượng.
Bên trong gian thờ họ Mạc ở Vĩnh Long
Nhà nghiên cứu Vũ Văn Kính cũng nói rằng: Theo lời ông Thiềm Văn Tường, phụ bản này cũng nhầm lẫn ngày mất của hai bà Mạc Thị Hương và Mạc Thị Lan với nhau. Ngày sinh của Mạc Thiên Tứ ghi trong tập này cũng khác với ngày sinh mà Trịnh Hoài Đức ghi nhận trong Gia Định thành thông chí. Đó là điểm khiến ngài Trương Minh Đạt không đánh giá cao thông tin trong tập đó. Tuy vậy, vì đây là tài liệu trong nội bộ gia tộc, được khởi soạn khá sớm, chúng tôi cho rằng những điều ghi chép trong đó đáng để ta tham khảo và đối chiếu với các tư liệu khác. Vậy đối chiếu với tư liệu này, ta rút ra được gì?
"Tranh cãi" chuyện vợ của Mạc Cửu
Một trong những vấn đề về tiểu sử Mạc Thiên Tứ là: Thân mẫu của ông này họ gì. Trịnh Hoài Đức ghi rõ người sinh ra Mạc Thiên Tứ là bà Bùi Thị Lẫm, người Đồng Môn (nay thuộc tỉnh Đồng Nai). Nhưng tại Bình San chỉ có mộ Ý Đức thái phu nhân Nguyễn thị do "hiếu nam Thiên Tứ lập thạch".
Để giải quyết mâu thuẫn này, nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt chủ trương rằng Ý Đức thái phu nhân là bà Bùi Thị Lẫm. Bà này được chúa Nguyễn ban cho "quốc tính" họ Nguyễn, nên bia mộ ghi là họ Nguyễn. Mặc dù cách giải thích này được nhiều người tán thành, chúng tôi vẫn băn khoăn tự hỏi vì sao chúa Nguyễn không ban quốc tính cho Mạc Cửu, mà lại ban cho vợ ông là bà Bùi Thị Lẫm?
Ngài Trương Minh Đạt từng nói rất đúng rằng: "Nếu tin vào tư liệu họ Trịnh, đọc bia mộ bà, thì phải ngờ rằng ông Mạc Cửu có hai vợ". Đáng tiếc là ông không cân nhắc vấn đề theo hướng đó, mà lại chủ trương có sự đổi họ của bà Bùi Thị Lẫm thành họ Nguyễn. Nói đi thì phải nói lại, mấy chữ "hiếu nam Thiên Tứ lập thạch" trên bia mộ Ý Đức thái phu nhân khiến ta liên tưởng rõ ràng quan hệ mẹ con giữa người lập thạch và người nằm dưới mộ. Trong tình hình tư liệu như vậy, thật khó để nghĩ bà Ý Đức thái phu nhân họ Nguyễn không phải là mẹ của Mạc Thiên Tứ.
Tế tự biên có ghi chép ngày sinh "đích mẫu" của Tiên công (tức Mạc Thiên Tứ), đồng thời còn chép ngày sinh và ngày mất một "thân mẫu" của Tiên công. Vì vậy có thể xác nhận Mạc Cửu có hai người vợ và Mạc Thiên Tứ có hai bà mẹ. Tế tự biên gọi đích mẫu là Bà Già, còn thân mẫu là Bà Ỷ hoặc Bà Kỵ (có hai chữ Hán khác nhau được dùng để ghi tên bà). Trong văn hóa truyền thống phương Đông, chánh thê nghiễm nhiên là đích mẫu của người con trai nhận thừa kế, trong khi thân mẫu của người con trai đó có thể chỉ đóng vai trò thứ thiếp. Tế tự biên gọi Mạc Cửu là Ông Già còn đích mẫu của Mạc Thiên Tứ là Bà Già, cho thấy bà này rõ ràng là chánh thê. Đó chính là Ý Đức thái phu nhân Nguyễn thị. Thân mẫu còn lại không ai khác chính là bà Bùi Thị Lẫm. Nhưng thông tin mới về họ Mạc trong Tế tự biên không dừng lại ở đó. Còn vấn đề gì mà ta chưa biết? (còn tiếp)
Bình luận (0)