Khai quật tháp cổ Đại Hữu, phát lộ căn cứ quân sự của nhà Tây Sơn

Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, Viện Khảo cổ học Việt Nam, chủ trì khai quật phế tích tháp Đại Hữu, đã báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ đợt 2 phế tích tháp Đại Hữu ở xã Cát Nhơn, H.Phù Cát (Bình Định).

Đục đá tạo mặt bằng để xây dựng tháp

Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cho biết, cuộc khai quật phế tích tháp Đại Hữu năm 2024 đã xuất lộ toàn bộ phần thân tháp, nền móng tiền sảnh phía đông, nền móng chân đế phía bắc và một phần nền móng chân đế phía nam và tây.

HẢI PHONG

Quá trình khai quật phát hiện được số lượng 156 hiện vật đá với nhiều loại hình và kích thước khác nhau. Về chất liệu đá, có ba loại là đá cát kết, đá hoa cương và đá ong. Trong đó, những hiện vật có trang trí được tạc trên đá cát kết, bao gồm các loại hình sau: bệ thờ, mảnh minh văn, lá nhĩ đá, đá trang trí điểm góc, phù điêu trang trí hình người, tượng hình động vật, phù điêu trang trí hình cánh sen… Quá trình khai quật còn phát hiện được 522 hiện vật chất liệu đất nung (chưa tính hiện vật gạch).

HẢI PHONG

Về quy mô kiến trúc, qua 2 đợt khai quật đã xuất lộ kiến trúc tháp Đại Hữu, có bình đồ hình vuông với kích thước cụ thể như sau: Thân tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 9 m x 9 m; lòng tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 3,8 m x 3,8 m; nền móng chân đế tháp có bình đồ gần vuông mỗi cạnh dài 12,7 m x 13 m.

BẢO TÀNG BÌNH ĐỊNH

Tháp có cửa ra vào phía đông và hệ thống cửa giả. So sánh về bình diện với các tháp Chăm Pa khác thì bình diện tháp Đại Hữu có quy mô lớn. Kết hợp giữa quy mô kiến trúc to lớn và nằm trên vị trí cao nhất của đỉnh núi.

Theo tiến sĩ Phạm Văn Triệu, phế tích tháp Đại Hữu được xây dựng trên đỉnh núi với bề mặt là đá. Trước khi xây dựng tháp, người Chăm đã đục những tảng đá để tạo mặt bằng nhất định. Tiếp theo người thợ cho một lớp đất mỏng đầm nện chặt, lớp này có tác dụng ổn định phần móng và mặt bằng, rồi tiến hành cho xây gạch và đá lên.

Hệ thống móng tháp được sử dụng nhiều loại vật liệu khác nhau: gạch, đá ong, đá hoa cương, đá cát kết. Trong đó, gạch có vai trò quan trọng, phần đế tháp được xây nhiều lớp gạch theo phương pháp mài chập, kết dính bằng lớp vữa làm từ nhựa thực vật, mà dấu vết còn lại là lớp nhựa mỏng màu đen còn bám trên bề mặt gạch.

HẢI PHONG

"Từ những di tích và di vật, so sánh với kiến trúc tháp Chăm Pa đã được khai quật nghiên cứu, kết hợp các minh văn đã được phát hiện từ trước cho đến nay, có khả năng phế tích tháp Đại Hữu có niên đại khoảng giữa thế kỷ 13. Trong quá trình khai quật phát hiện các mảnh gốm gia dụng có niên đại khoảng thế kỷ 17 - 18. Những hiện vật này gắn liền với thành Chánh Mẫn được nhà Tây Sơn cho xây dựng tại phía Đông Bắc dưới chân đỉnh núi Đất. Qua đó, phản ánh vào giai đoạn cuối thế kỷ 18, khu vực phế tích tháp Đại Hữu là căn cứ quân sự quan trọng của nhà Tây Sơn", tiến sĩ Phạm Văn Triệu nhận định.

Cần bảo vệ phát huy giá trị của phế tích

Ông Huỳnh Văn Lợi, Phó giám đốc Sở VH-TT Bình Định cho biết, trong quá trình triển khai, khai quật có một số vấn đề khó khăn, nhưng nhờ sự phối hợp nhịp nhàng của các cơ quan nên công tác khai quật phế tích tháp Đại Hữu rất thuận lợi. Sở VH-TT Bình Định theo dõi, chỉ đạo rất sát đợt khai quật lần này, lãnh đạo sở cũng đến tận nơi để thực địa vị trí khai quật.

HẢI PHONG

Theo ông Lợi, Sở VH-TT Bình Định sẽ cho tạm dừng việc khảo cổ ở phế tích tháp Đại Hữu, vì với kết quả thực hiện khai quật năm 2023 và 2024 đã xuất lộ, có cơ sở để nghiên cứu trong thời gian tới nên dùng kinh phí để khai quật các điểm phế tích khác. Sau đó, tiến hành hoàn thổ để bảo vệ phế tích. Đồng thời, cần xây dựng hồ sơ để bảo vệ phế tích.

Trong thời gian tới, Sở VH-TT Bình Định đề nghị đơn vị chủ trì khai quật tiếp tục nghiên cứu và hoàn chỉnh công bố kết quả khảo cổ, tư vấn Sở VH-TT trong việc hoàn thổ, bảo vệ và phát huy di tích. UBND H.Phù Cát và UBND xã Cát Nhơn phối hợp với Bảo tàng tỉnh Bình Định bảo vệ điểm phế tích tháp Đại Hữu, tuyên truyền cho người dân hạn chế đến địa điểm phế tích này, cần bảo vệ phế tích để phát huy.

"Qua quá trình khai quật, điểm phế tích xuất hiện nền móng, các hiện vật rất giá trị, hơn hẳn các di tích và tháp khác trên địa bàn. Đối với các hiện vật đã xuất lộ, khai quật được thì phải có kế hoạch bảo quản, nghiên cứu để đưa vào trong hệ thống các hiện vật Chăm trên địa bàn tỉnh. Bảo tàng Bình Định nghiên cứu kết quả khai quật và tham mưu cho lãnh đạo sở trong công tác quản lý và phát huy điểm phế tích Đại Hữu. Báo cáo kết quả khai quật khảo cổ năm 2024 cho UBND tỉnh trước ngày 10.8", ông Lợi nói.