Khi chủ nhà muốn trả lại bằng xếp hạng di tích

Cũng có trường hợp tài sản xảy ra nhiều tranh chấp dân sự mà nguyện vọng của người quá cố lúc hiến tặng chưa thực hiện đúng, con cháu cũng từ chối gắn bảng xếp hạng di tích, chờ ra tòa giải quyết.

Bên phải góc đường Hai Bà Trưng - Lý Chính Thắng (TP.HCM) có một “địa chỉ đỏ” của chiến dịch Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968. Đó là quán phở Bình nổi tiếng của vợ chồng ông Ngô Toại (Ngô Duy Ái). Vì có vị trí chiến lược nên ngôi nhà số 7 Yên Đỗ (Lý Chính Thắng hiện nay) từ năm 1967 đã được chủ nhân cho cách mạng sử dụng làm cơ sở bí mật của Sở Chỉ huy tiền phương phân khu 6, tập kết các chiến sĩ biệt động để trực tiếp tham gia chiến đấu.

Trường hợp chưa có tiền lệ ? Theo một chuyên viên Sở VH-TT TP.HCM, trường hợp chủ sở hữu làm đơn gửi trả lại bằng xếp hạng di tích ở VN chưa từng xảy ra tiền lệ nên rất khó giải quyết. “Vì chính họ trước đây đã có ký đơn đề nghị thì nhà nước mới xếp hạng. Bây giờ muốn trả lại thì cơ quan ra quyết định công nhận phải ký hủy thì mới đúng thủ tục. Còn tự dưng đề nghị xin trả bằng xếp hạng di tích để... bán nhà chữa bệnh thì là “độc nhất vô nhị” rồi. Vụ việc này hoàn toàn khác với vụ dinh thự của vua Mèo ở H.Đồng Văn (Hà Giang), khi chủ sở hữu di tích số 7 Lý Chính Thắng vẫn là chủ ngôi nhà chứ nhà nước không quản lý. Vì vậy, theo tôi, ông Ngô Văn Lập vẫn có quyền làm sổ hồng để có sở hữu nhà hợp pháp, làm thủ tục mua bán như tài sản bình thường. Tuy nhiên, điều cần nhấn mạnh là người mua nhà sau này phải cam kết thực hiện việc bảo vệ và quản lý di tích cấp quốc gia theo đúng quy định của luật Di sản văn hóa”, vị chuyên viên này nói. Riêng ngôi nhà cổ của cụ Vương Hồng Sển thì có tình tiết giống với dinh thự vua Mèo hơn. Cả hai di tích đều được xếp hạng và do nhà nước quản lý. Tuy nhiên, vì chưa tìm được tiếng nói chung về việc giải quyết quyền lợi hợp pháp với các đồng thừa kế Vân Đường Phủ của cụ Sển nên mọi việc cứ bị kéo dài, cần phải được giải quyết có tình có lý thì mới thuyết phục và kết thúc có hậu.

Tại đây, đêm 30 Tết Mậu Thân 1968, Phó tư lệnh kiêm tham mưu trưởng phân khu 6 Nguyễn Đức Hùng (Tư Chu), Chính trị viên cụm J9 Hai Trí (Nguyễn Văn Trí), Đội trưởng A30 - đội trưởng đội biệt động 11 đánh tòa Đại sứ Mỹ Ba Đen (Ngô Thành Vân), Chỉ huy trưởng Cụm biệt động 679 Ba Phong (Đỗ Tấn Phong)... vinh dự nhận nhiệm vụ cùng các chiến sĩ chuyên chở vũ khí, thông tin cơ yếu và quân y sẵn sàng cho các mặt trận: Dinh Độc Lập, tòa Đại sứ Mỹ, Đài phát thanh Sài Gòn, Bộ Tổng tham mưu ngụy...

Ông Ngô Văn Lập, con trai ông Ngô Toại, nhớ lại: “Khi đó tôi mới 12 tuổi. Từ 20 tháng chạp năm 1968, mỗi khi có ai đến ăn phở đáp đúng mật khẩu theo quy định là tôi đưa họ lên tầng 2 cho các chú cấp cao nhận kiểm soát tín hiệu tiếp. Sáng mùng 3 tết, cuộc chiến vô cùng cam go khi cơ sở này có dấu hiệu bại lộ, địch cho 2 chiếc trực thăng bay ngay trên nóc nhà tôi thả lính xuống bắn chết tại chỗ hai đồng chí của ta. Ba tôi và anh rể cùng một số anh em bị bắt. Chỉ mình tôi, địch giữ lại để khi có ai tới gọi ra mở cửa để bắt tiếp. Nhưng nhờ buổi tối, lấy cớ xin mang đồ ra phơi, tôi đã gắn được ám hiệu báo cơ sở đã bị lộ cho mọi người biết mà tránh. Còn ba tôi, dù giặc tra tấn dã man vẫn không khai báo điều gì nên bị đày ra Côn Đảo đến năm 1973, sau Hiệp định Paris mới được trao trả”.

Ngày 16.11.1998, ngôi nhà số 7 Lý Chính Thắng (quán phở Bình) được Bộ Văn hóa trao bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia, trở thành niềm vinh dự cho gia đình ông Ngô Toại.

Sở Chỉ huy tiền phương phân khu 6 năm 1968 được gìn giữ nguyên vẹn

Lúc còn sống, học giả Vương Hồng Sển là chủ sở hữu ngôi nhà số 11 (số cũ là 9/1) Nguyễn Thiện Thuật, P.14, Q.Bình Thạnh (TP.HCM) luôn rợp mát bóng cây được ông đặt tên là Vân Đường Phủ (Vân Đường là một trong những bút hiệu của cụ).

Ngôi nhà cổ 5 gian 2 chái được học giả lùng mua tận dưới Phú Xuân - Nhà Bè mang về dựng lại trên miếng đất gần 1.000 m², bên trong cất giữ hàng trăm món đồ cổ quý giá.

Cụ Vương Hồng Sển có người con trai duy nhất là Vương Hồng Bảo. Do vướng vào nợ nần bị tù tội nên ông Bảo chết trong trại giam Chí Hòa để lại khoản nợ gần 7 tỉ đồng. Bà Võ Ngọc Liên, vợ ông Bảo, cho biết: “Trước khi mất, cụ Vương Hồng Sển có di chúc để lại tài sản thừa kế cho chồng tôi. Tuy nhiên, sau đó do ông Bảo bị con nợ bủa vây nhiều quá nên cụ buồn và lo sợ nhà cửa, cùng số đồ cổ quý giá bị làm mất mát, hư hỏng nên đã hủy di chúc, truất quyền thừa kế của con trai độc nhất. Ngôi nhà cổ cụ quyết định hiến cho nhà nước sử dụng làm nơi trưng bày 849 cổ vật cùng toàn bộ sách quý và xây dựng một quỹ văn hóa mang tên Vương Hồng Sển. Sau khi cụ mất, toàn bộ số đồ cổ cả đời cụ sưu tầm được nhà nước mang đi, còn Vân Đường Phủ thì nhà nước xếp hạng di tích mà không có sự đồng ý của gia đình”.

Mang mấy tập hồ sơ dày cộp ra bàn, ông Ngô Văn Lập đưa chúng tôi xem bằng khoán điền thổ, trong tờ lược giải ngày 4.8.1967 có ghi rõ việc sang nhượng của chủ cũ cho ông bà Ngô Toại - Trần Thị Mỵ với giá tiền tương đương 3.600 lượng vàng.

“Sau này, cả ba anh em tôi đều đi bộ đội, tham gia chiến trường Campuchia. Giải ngũ, tụi tôi về tiếp quản tiệm phở Bình buôn bán cho đến giờ kiếm sống mà không được hưởng chế độ gì. Bao năm qua vất vả, ba hộ gia đình chúng tôi gồm 16 người sinh sống trong khuôn viên quá chật hẹp do dành hết 1 tầng làm khu trưng bày di tích, phải cải tạo bếp ăn cũ ngày xưa để làm nơi trú ngụ. Tôi bị bệnh nan y không có tiền chạy chữa, mà nhà cửa là di tích quốc gia nên không làm giấy tờ sở hữu hợp pháp để cầm cố ngân hàng vay mượn được. Mỗi khi tôi mang hồ sơ lên phường xin hợp thức hóa đều bị bác vì lý do “nhà đã xếp hạng di tích”, ông Lập bức xúc.

Căn nhà số 9 Lý Chính Thắng sát vách nhà ông Ngô Văn Lập hiện do nhà nước quản lý lại bỏ trống, xây chung thời điểm trước kia và có diện tích gần bằng nhau nên gia đình kiến nghị được hoán đổi hoặc xin trưng mua theo giá thị trường. Một nguyên lãnh đạo Sở VH-TT TP.HCM tiết lộ: “TP.HCM cũng từng thực hiện hoán đổi một số nhà di tích thuộc sở hữu tư nhân, nên trong vụ việc này Sở VH-TT cũng đã đề nghị địa phương báo cáo Quận ủy, kiến nghị UBND TP.HCM cho chủ trương hoán đổi căn nhà liền kề”. Ban Tiếp công dân TP đã có văn bản truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Thành Phong “giao UBND Q.3 khẩn trương thẩm định giá thực tế 2 ngôi nhà số 7 và số 9 Lý Chính Thắng theo quy định, gửi Sở Tài chính tổng hợp báo cáo trình UBND TP.HCM quyết định”. Ngày 2.3.2017, Chủ tịch UBND Q.3 có đề xuất lãnh đạo TP.HCM mua căn nhà với giá đề nghị của gia đình là 30 tỉ đồng và kiến nghị UBND TP giao địa phương chủ động thuê đơn vị thẩm định, sau này trực tiếp quản lý, sử dụng đúng mục đích phục vụ khách tham quan di tích lịch sử.

Tuy nhiên, theo ông Lập: “Hiện vướng phải những quy định mới về nhà ở, đất đai công sản không được sang nhượng, hoán đổi nên trường hợp của gia đình tôi lâm vào ngõ cụt”. Tại lá đơn thứ 10 đề ngày 20.2.2020, ông Ngô Văn Lập quyết định: “Gia đình tôi sẽ trả lại Bằng di tích lịch sử cấp quốc gia cho nhà nước để tự lo liệu cho cuộc sống, vì chúng tôi không đủ kiên nhẫn chờ đợi, trong sự bế tắc nhiều năm qua”.

Trở lại câu chuyện tại Vân Đường Phủ, theo bà Võ Ngọc Liên: “Năm 2003, người ta mang bằng xếp hạng “di tích kiến trúc nghệ thuật nhà cổ dân dụng truyền thống” cấp TP xuống gắn biển ở nhà cụ Vương nhưng tôi từ chối, đề nghị họ gỡ mang về. Vì tâm nguyện của cha chồng tôi là làm nhà lưu niệm Vương Hồng Sển, tiền bán vé tham quan một phần nhà nước nhận, phần cho lại con cháu của cụ hưởng và cấp học bổng cho học sinh nghèo, thì quá ý nghĩa. Chưa kể đây còn là tài sản của mẹ tôi, mà bà thì có hiến đâu. Vậy mà, giờ cứ tới đòi lấy nhà, đuổi ra đường nên các con tôi đang nộp đơn khởi kiện vì họ không làm đúng ý của cụ Vương”.