MÂM CƠM BÁO HIẾU
Ở vùng miền tây Quảng Bình, cộng đồng người Nguồn tồn tại khá lâu đời và tương đối ổn định. Họ vừa có khu vực định cư tập trung vừa có nhóm xen cư với các tộc người khác. Dù người Nguồn chưa được công nhận là một dân tộc trong các dân tộc Việt Nam, nhưng họ vẫn có những nét văn hóa riêng biệt và đặc sắc. Một trong số đó là tục "bưng tết", còn gọi là lễ "giỗ sống" ông bà, cha mẹ.
Mâm cỗ được con cháu chuẩn bị ở nhà, bưng sang nhà bố mẹ để bày tỏ lòng thành
ẢNH: THANH LỘC
Hằng năm, cứ vào giữa tháng 11 âm lịch đến 25 tháng chạp, khi cả nước chưa "ăn tết" thì gần 40.000 người Nguồn ở huyện miền núi Minh Hóa (Quảng Bình) đã rộn ràng với cái tết cực kỳ đặc biệt dành cho ông bà, cha mẹ. Khi ấy, con cháu bày mâm cỗ kính dâng lên những bậc sinh thành đang còn sống ăn Tết Nguyên đán trước, để tỏ lòng hiếu nghĩa.
Chẳng ai nhớ tục lệ này gốc gác từ đâu và bắt đầu từ bao giờ. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đinh Văn Đình, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa huyện Minh Hóa, cũng chỉ biết "lắc đầu". Nhưng ông Đình dẫn ra nhiều sử thi mà nhiều người Nguồn cao niên vẫn nhắc cho con cháu. Chuyện rằng có chàng trai sinh ra trong gia đình giàu có ở vùng núi non Minh Hóa nhưng lại lười biếng, chẳng chịu làm ăn. Cha anh phiền lòng, muốn con nên người đã ép anh lên rừng sâu tự lập. Khi đói, đầu gối phải bò, chàng trai cật lực làm việc và dần dà trở nên khấm khá. Khi hiểu được ý nghĩa cuộc sống, chàng trai không trách cha mẹ đã cứng rắn với mình mà còn làm mâm cỗ bưng về nhà mời cha mẹ trước dịp tết để báo hiếu…
Mâm cơm báo hiếu của người Nguồn không cần cao lương mỹ vị nhưng có giá trị tinh thần trong đời sống
ẢNH: THANH LỘC
Cũng có câu chuyện khác giảng giải rằng người Nguồn làm mâm cơm báo hiếu cha mẹ bởi xưa kia họ quá khổ cực, chỉ cho cha mẹ ăn pồi (bột ngô trộn sắn) nên trước giao thừa, có nghèo đến mấy họ cũng phải lo cho cha mẹ một bữa tươm tất. "Bố mẹ chết đi rồi thì làm sao báo hiếu, người Nguồn biết vậy nên mạnh dạn "báo hiếu" theo cách riêng. Dù có khác biệt, đó cũng là một truyền thống tốt đẹp, cũng là lý do bao nhiêu năm qua bà con vẫn giữ truyền thống đó", ông Đình nói.
CỐT Ở LÒNG THƠM THẢO
Mâm cỗ dâng lên ông bà cha mẹ ở lễ "bưng tết" ít nhất cũng có xôi, bánh chưng, thịt gà và đặc biệt là vài món địa phương như cá khe, rau rừng, ốc đá, cơm pồi… Tất cả phải được chuẩn bị từ nhà con cháu, tự tay nấu, rồi được xếp ngay ngắn vào thúng gánh sang nhà ông bà, cha mẹ.
Ngày nay, tục “giỗ sống” vẫn tồn tại trong cộng đồng người Nguồn một cách tự nhiên
ẢNH: THANH LỘC
Ông Đinh Thanh Quán (47 tuổi, trú xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa) cho biết từ khi lập gia đình, đã ngót 25 năm nay không mùa xuân nào vợ chồng ông quên làm mâm cơm báo hiếu cho cha mẹ trước Tết Nguyên đán. "Bố mẹ tôi nay cũng đã ngót nghét 90 tuổi rồi, không biết còn sống được bao lâu. Nên cứ giáp tết, chúng tôi lại chuẩn bị món ngon dâng lên cha mẹ, dù biết ông bà cũng chả ăn uống được gì nhiều. Nhưng kiểu như thấy chúng tôi làm thế, ông bà sẽ vui, sẽ sống lâu hơn với chúng tôi", ông Quán nói. Cả 6 anh chị em ai cũng nghĩ như ông Quán nên bố mẹ mỗi năm lần lượt đón 6 mâm cơm báo hiếu.
Vợ chồng ông Đinh Khánh Nhật (50 tuổi) dù đã chuyển về sống ở thị trấn Phong Nha (huyện Bố Trạch), nhưng bận bịu đến mấy thì cuối năm cũng đánh đường xa cả trăm cây số lên dâng cơm cho bố mẹ. "Nhiều bạn bè chúng tôi thậm chí ở TP.HCM, Hà Nội cứ đến dịp giáp tết còn về quê làm mâm cơm báo hiếu", ông Nhật cho hay.
Khi cỗ bàn đã xếp ra ngay ngắn, đàn con cháu đứng vòng tay lễ phép mời ông bà, cha mẹ ra dùng bữa và chúc thọ. Lần lượt từng món sẽ được con cái, cháu chắt dâng cho các bậc sinh thành trong ánh mắt đong đầy hạnh phúc… Con cháu lần lượt nói với ông bà, cha mẹ những lời sám hối nếu như trong năm qua mình phạm phải điều gì làm phiền lòng các bậc sinh thành.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đinh Thanh Dự, mâm cơm báo hiếu của người Nguồn không phân sang hèn, nhiều ít, mà cốt là ở tấm lòng thơm thảo. "Mâm cơm không cần nhiều món, cũng không cần đồ Tây đồ Tàu, nhưng con cháu phải tinh ý biết bố mẹ, ông bà thích ăn gì và cần ăn gì tốt cho sức khỏe để chuẩn bị… Để vui lòng cha mẹ, không nhất thiết mỗi đứa con phải làm mâm cơm báo hiếu riêng lẻ mà đại gia đình có thể tập trung tại nhà bố mẹ để cùng làm cơm báo hiếu. Vừa để sum họp, vừa để cùng nhau ôn cố tri tân", ông Dự nói.
Có lẽ vì ý nghĩa tốt đẹp mà tục "giỗ sống" của người Nguồn ở Minh Hóa lại có sức sống và sức lan tỏa mãnh liệt. Đến nỗi, những người ở Minh Hóa dù không thuộc cộng đồng Nguồn cũng làm theo. Người ở nơi khác đến Minh Hóa sinh sống, khi biết tập tục này cũng về quê nhà thực hiện, báo hiếu với cha mẹ… Mới hay, cái gì bắt nguồn từ đạo hiếu thì sẽ có sức sống vững bền.
Người Nguồn giữ lửa
Người Nguồn còn có tục "giữ lửa". Theo quan niệm của họ, lửa phải được giữ cháy trong thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Tùy theo mỗi gia đình, lửa sẽ được giữ hết mùng 1 hay kéo dài đến hết mùng 3 tết. Nhiều người giải thích nguồn gốc của tục lệ này là do vùng cao Minh Hóa thường rất lạnh nên lửa có ý nghĩa quan trọng, sưởi ấm căn nhà, nấu nướng đồ ăn thức uống và bảo vệ người dân trước thú rừng. Tuy nhiên, theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, với người Nguồn, thần lửa là vị vua cao nhất. Trong dịp tết, vua bếp lên thiên đình đón xuân với Ngọc Hoàng nên không thể bảo vệ và che chở cho gia chủ. Vì vậy, người Nguồn phải đốt lửa để sưởi ấm, để thần lửa che chở và phù hộ.
Bình luận (0)