Làng bột đổi đời nhờ điện lưới quốc gia

Từ những mẻ bột làm bằng tay dưới bóng đèn cầy

Làng bột Sa Đéc nằm ở xã Tân Phú Đông, TP.Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp, chuyên sản xuất bột gạo, bột năng, bột mì vang danh cả nước. Hủ tíu Sa Đéc, bột bánh xèo, bún, bánh canh, bánh tằm, các loại bánh dân gian và gần đây là ống hút thân thiện với môi trường cũng từ đây mà ra.

Nhưng vất vả của người dân làng bột đã mấy ai hiểu. Ông Nguyễn Tấn Khoa (ngụ xã Tân Phú Đông) kể, ông nối nghiệp nghề làm bột gia truyền từ ông bà, cha mẹ đã hơn 40 năm. Con trai ông cũng theo nghề này hơn 20 năm qua. Ngày còn nhỏ, từ khuya hôm trước đến rạng sáng hôm sau, tiếng chày giã bột luôn rộn rã trong nhà. Tiếng cối đá xay rào rào, nghiền bột... vang cả xóm. Tất cả công đoạn đều làm thủ công. Nghe có vẻ nhẹ nhàng nhưng mỗi cối xay bột phải có hai người ra sức cật lực mới ra thành phẩm được.

ẢNH: TGCC

Ông nhớ lại: "Một người rót gạo vào cối cho đều, người còn lại xay cho gạo nhuyễn ra. Với lực ma sát lớn như thế, cách vài ngày, cối đá bị mòn nhẵn phải tạo hình lại, mài, tạo rãnh sâu, cối mới xay nhanh và làm cho bột nhuyễn được. Người khỏe mạnh chỉ một vài giờ là đã đuối tay, càng về trưa càng giảm năng suất. Nếu chưa từng quen với thao tác xay bột bằng cối đá, người bình thường không dễ gì xay được".

Đáng nói, từ khi hình thành làng bột cách đây gần thế kỷ cho đến những năm trước 1975, người dân ở đây chưa được cấp điện thường xuyên nên xay bột bằng tay dưới ánh sáng mù mờ của nến, của những bóng đèn chạy bằng bình ắc quy mà thôi. Thế nên, bột làm ra không nhiều, chất lượng không cao. Có lúc tạo "bột sình" vì thời gian kéo dài, bột xuống quá lâu, nhiều tạp chất trong tinh bột.

Sau ngày đất nước thống nhất, tình hình có cải thiện hơn nhưng sản xuất vẫn chưa phát triển nhiều. Việc cúp điện luân phiên cũng làm ảnh hưởng đến năng suất của người dân. Tuy vậy, đây là nghề mà không ít công nhân viên chức tại địa phương này tham gia làm để cải thiện đời sống gia đình trong giai đoạn khó khăn 1980 - 1990.

Điện về, cả làng bột chuyển mình sung túc hơn

Thế rồi, dòng điện theo đường dây 500kV từ Bắc vào Nam vào năm 1994, phủ sóng đến tận vùng sâu vùng xa, trong đó có làng bột ở xã Tân Phú Đông này. Có điện, bà con hăng hái đổi mới thiết bị sản xuất, đưa sản phẩm ra thị trường ngày càng nhiều. Từ xay bằng cối đá đã chuyển thành trang bị mô tơ điện; một hộ từ năng suất vài mươi kg trong một ngày, nay lên đến 500 - 600 kg bột thành phẩm với cả tấn nguyên liệu. Nhiều gia đình chuyển từ chạy máy dầu vừa tốn nhiều tiền, ồn, khói bụi, thành phẩm không cao sang dùng điện. Đáng nói, các công đoạn làm bột bằng máy sạch sẽ, thời gian giảm 2/3 so với làm thủ công như trước.

ẢNH: TGCC

Chẳng hạn, để khuấy 200 kg bột, người dân chỉ cần mở máy chạy bằng điện trong tầm 20 phút, trong khi làm bằng cối đá thủ công trước đó mất 6 giờ đồng hồ mới xay hết 100 kg. Tôi có đồng nghiệp dạy học có nghề làm bột trong nhà, đi dạy đúng giờ, tiết học chất lượng hơn vì không còn mệt nhọc do phải lao động thủ công ở nhà. Trong trường, hiếm còn cảnh các em học sinh xin nghỉ học vì phải phụ việc gia đình làm bột cho khách hàng kịp thời gian. Một điều cũng rất hay là nhờ có điện, có máy móc làm thay, các em học sinh của tôi, nhất là các em gái không còn bị các bệnh nấm móng tay do tiếp xúc lâu với môi trường ẩm ướt. Bệnh về đường hô hấp do khói bụi từ máy dầu tỏa ra cũng giảm.

Từ khi có điện lưới quốc gia về, làng bột Sa Đéc chuyển mình làm ăn sung túc hơn. Bà con chuyển từ làm bột thủ công sang bằng máy móc, chạy bằng điện nên sức khỏe tốt hơn xưa, môi trường giảm thiểu tiếng ồn, khói bụi. Trước đây, bà con còn tận dụng phụ phẩm từ bột để chăn nuôi heo, tăng thu nhập. Nhưng do điện cung cấp chưa đáp ứng nên việc vệ sinh chuồng trại cũng bị hạn chế cũng như dễ bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh. Về sau, việc chăn nuôi được tính toán lại, bà con tập trung sản xuất bột, rồi mua thêm máy sấy bột, bột cặn được phơi và sấy khô cung cấp cho cơ sở chế biến thức ăn gia súc gia cầm, không còn tình trạng tồn đọng, ô nhiễm môi trường.

ẢNH: TGCC

Ngày nay làng bột hướng tới phát triển du lịch, đưa du khách tham quan quy trình sản xuất bột, trải nghiệm làm bánh dân gian từ bột gạo. Ngày hội bánh dân gian được tổ chức thường xuyên thu hút lượng khách lớn đến đây.

Điện về thắp sáng xóm làng, điện còn làm thay đổi cuộc đời người dân làng bột. Có nhà xây dựng xưởng và nhà kho lên đến 600 mét vuông với đầy đủ dây chuyền sản xuất. Nhiều gia đình sung túc, nuôi con ăn học thành tài như nhà ông Khoa có 4 con thì có hai theo nghề làm bột của cha. Một học ngành y, một học kỹ sư tại TP.HCM.

Từ sau dịch Covid-19 đến nay, nhất là sau khi nghề làm bột gạo Sa Đéc được ghi vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia ngày 21.2.2024 theo quyết định của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, người dân làng bột càng phấn khởi hơn. Thị trường bột tiêu thụ trong nước và xuất khẩu của làng nghề đã tăng lên đến 30.000 tấn mỗi năm.

Đổi thay làng bột có sự đóng góp quan trọng của ngành điện miền Nam.