Mỹ - Cuba và lịch sử nửa thế kỷ cân não

Ông Fidel Castro - Ảnh: AFP

 Ngày 18.12, Cuba và Mỹ cùng tuyên bố sẽ bình thường hóa quan hệ. Đây được xem là “bước ngoặc lịch sử” sau nửa thế kỷ thù địch giữa 2 nước. Cuba nằm cách nước Mỹ chưa đầy 160km tính từ bờ biển Florida, nhưng 2 nước không hề có quan hệ ngoại giao kể từ năm 1961. Khi họ cần nói chuyện thì sao? Cuba và Mỹ nhờ Thụy Sĩ làm trung gian, theo TIME.

Buổi đầu “mật ngọt”

Quan hệ của 2 quốc gia thời gian qua được cho đã “định hình” từ năm 1959 với sự lên nắm quyền của Thủ tướng Fidel Castro. Dù vậy, lịch sử quan hệ của Mỹ và Cuba bắt đầu từ thế kỷ 19 và độc lập của Cuba vốn đạt được nhờ Mỹ, theo CNN.

Vào năm 1898, Tây Ban Nha thất trận trước Mỹ và ký chuyển giao các thuộc địa của họ gồm Cuba, Puerto Rico và Guam cho Mỹ. Cuba độc lập với tổng thống là Tomas Estrada Palma, nhưng được đặt dưới sự bảo vệ của Mỹ, Washington có quyền can thiệp vào các vấn đề của Cuba.

Tổng thống John F. Kennedy - Ảnh: AFP

Năm 1959, Cách mạng Cuba nổ ra. Fidel Castro lật đổ thành công Tổng thống Fulgencio Batista và trở thành Thủ tướng Cuba. Ban đầu, Washington ủng hộ ông Castro. Thủ tướng Fidel Castro có chuyến thăm Mỹ 3 tháng sau khi lên nắm quyền và gặp gỡ Phó tổng thống Richard Nixon. TIME gọi đó là “một khoảnh khắc đồng minh hiếm hoi sẽ không lặp lại giữa 2 nước”.

Nửa thế kỷ sóng gió

Vào thập niên 60, Thủ tướng Fidel Castro thu hồi đất tư, quốc hữu hóa hàng trăm công ty tư nhân, trong đó có những công ty con tại địa phương của các tập đoàn Mỹ. CNN cho biết số tài sản của nước Mỹ bị Cuba quốc hữu hóa trị giá khoảng 1 tỉ USD. Cuba cũng đánh thuế hàng hóa của Mỹ nặng đến nỗi xuất khẩu của Mỹ giảm một nửa chỉ trong vòng 2 năm.

Chính quyền Tổng thống Dwight D. Eisenhower trả đũa bằng cách đặt rào cản thương mại cho tất cả các hàng hóa trừ thực phẩm thiết bị y tế. Vào tháng 2.1962, Tổng thống John F. Kennedy áp đặt lệnh cấm vận vĩnh viễn lên Cuba – ngay sau khi ông đặt riêng cho mình lô hàng 1.200 điếu xì gà từ nước này. Chỉ trong vòng vài tuần, lệnh cấm vận đã khiến Cuba “chỉ còn trơ lại vỏ”, TIME miêu tả.

Tổng thống Mỹ tiến đến bắt tay lãnh đạo Cuba trong lễ tang Nelson Mandela - Ảnh: Reuters

Thập niên 60 còn đánh dấu những nỗ lực không mệt mỏi của Mỹ trong việc tìm cách lật đổ chính phủ Cuba. CIA tiến hành Sự kiện Vịnh Con Lợn, huấn luyện những người Cuba lưu vong để tấn công trên bộ. Tiếp đến là Chiến dịch Mongoose, những nỗ lực kéo dài trong suốt nhiều năm trời nhắm vào Fidel Castro.

TIME cho biết trong vòng 2 năm từ 1961 đến 1963, có ít nhất 5 kịch bản ám sát, tấn công hoặc làm bẽ mặt ông Castro. Người Mỹ dùng mọi cách, từ việc đặt một vỏ sò phát nổ tại nơi ông Castro lặn, cho đến rắc hóa chất vào giày của ông nhằm khiến Castro… rụng râu.

Thời khắc đen tối nhất trong quan hệ song phương là ngày 15.10.1962, Mỹ phát hiện Liên Xô đang xây dựng căn cứ tên lửa tại Cuba. Cuộc Khủng hoảng Tên lửa Cuba chỉ chấm dứt khi Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Nikita Khrushchev chấp nhận lời đề nghị bí mật của Tổng thống Kennedy.

Theo đó, Mỹ sẽ rút các tên lửa của mình tại Thổ Nhĩ Kỳ để Nga chịu từ bỏ kế hoạch ở Cuba. Tên lửa của Liên Xô bị rút đi trong 6 tháng, nhưng Washington thì “rất lâu mới có thể tha thứ cho đất nước đã cho phép những tên lửa đó đặt gần nước Mỹ đến như vậy”, theo TIME.

Quốc kỳ Mỹ và Cuba trên đường phố thủ đô Havana của Cuba - Ảnh: Reuters

Vào năm 1980, kinh tế suy thoái ở Cuba khiến nhiều người tại nước này tìm kiếm tư cách tỵ nạn chính trị ở nước ngoài. Ông Castro, khi đó là Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Cuba, tuyên bố rằng những ai muốn ra đi có thể đi từ cảng Merial.

Nước Mỹ thắt chặt lệnh cấm vận lên Cuba vào năm 1992 và 1996. Bước sang thế kỷ 21, tình trạng quan hệ của 2 nước được lên xuống tùy thời điểm, dù Mỹ đã nhà cung cấp thực phẩm chính cho Cuba. Năm 2009, sau khi lên năm quyền, Tổng thống Obama tuyên bố tháo dỡ các hạn chế trong việc thăm viếng người thân và chuyển tiền đến Cuba, BBC cho biết.

Sáng 18.12, lãnh đạo cả hai bên tuyên bố sẽ bắt đầu quá trình bình thường hóa quan hệ trong sự tán đồng từ nhiều phía, theo Reuters.