Mỹ lo ngại Nga hỗ trợ Trung Quốc phát triển kho vũ khí hạt nhân

Tờ Nikkei Asia ngày 24.3 cho biết mối quan ngại mới của chính quyền Biden xuất phát từ việc Nga và Trung Quốc, hai quốc gia đã tuyên bố quan hệ của họ "không có giới hạn", tăng cường hợp tác trong lĩnh vực hạt nhân, trong bối cảnh Bắc Kinh và Moscow đều đang căng thẳng với Washington.

REUTERS

Lo ngại về CFR-600

Theo một tường thuật của Bloomberg hồi cuối tháng 2, trích dẫn dữ liệu từ một tổ chức nghiên cứu và tư vấn chính sách của Anh, Nga đã xuất khẩu một khối lượng lớn uranium được làm giàu ở mức cao sang Trung Quốc trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 12.2022. Số uranium này được sử dụng làm nhiên liệu cho một lò phản ứng neutron nhanh của Trung Quốc mang tên CFR-600. Lò phản ứng sử dụng công nghệ fast-breeder (tái sinh nhanh), tọa lạc ở tỉnh Phúc Kiến và dự kiến đi vào hoạt động trong năm nay.

Bình luận về việc này, một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ nói với Nikkei Asia: "Các quốc gia hạt nhân có trách nhiệm không nên cung cấp vật liệu phân hạch cho các chương trình hạt nhân [của Trung Quốc] mà không hiểu khả năng leo thang, không hiểu bản chất gây bất ổn, không hiểu hậu quả của việc chuyển giao đó". Vật liệu phân hạch bao gồm plutonium và uranium được làm giàu.

Quan chức này cũng cho biết Mỹ đã đạt được rất ít hoặc không đạt được tiến bộ nào trong việc thiết lập đối thoại với Trung Quốc về năng lực hạt nhân và kêu gọi Bắc Kinh minh bạch hơn về các chương trình hạt nhân của mình.

Vào tháng 5.2021, đài Al Jazeera từng nêu lên nghi vấn về CFR-600. Không giống như các nhà máy điện hạt nhân phổ biến trên thế giới, lò phản ứng tái sinh (breeder reactor) tạo ra nhiều chất phóng xạ hơn mức đã sử dụng trong quá trình hoạt động, khiến các nhà khoa học nghi ngờ mục đích của dự án này. Điều này đặc biệt đúng khi lò phản ứng sinh ra plutonium, chất dễ biến thành vũ khí nguy hiểm. Trong lịch sử phát triển của điện hạt nhân, các nhà máy dùng lò phản ứng tái sinh đã bị thay thế bởi những công nghệ tiên tiến và hiệu năng cao hơn.

Trong một phiên điều trần vào đầu tháng 3 năm nay, ông John Plumb, Trợ lý bộ trưởng quốc phòng Mỹ giám sát chính sách vũ trụ và hạt nhân, cho rằng hợp tác giữa Nga và Trung Quốc về CFR-600 là chuyện "đáng lo ngại". "Họ có thể có những cuộc thảo luận xung quanh việc đó, nhưng không thể phủ nhận thực tế rằng các lò phản ứng tái sinh tạo ra plutonium và plutonium là để làm vũ khí", Nikkei Asia dẫn lời vị quan chức. Ông cũng cảnh báo rằng uranium được làm giàu của Nga có thể giúp Trung Quốc mở rộng kho vũ khí hạt nhân.

Chính quyền Biden đã nhận thấy Trung Quốc đang mở rộng đáng kể khả năng hạt nhân của mình. Trong một báo cáo thường niên được công bố vào tháng 11 năm ngoái, Lầu Năm Góc ước tính Trung Quốc sẽ tăng gấp 3 kho dự trữ, lên mức 1.500 đầu đạn hạt nhân vào năm 2035, và CFR-600 được cho là sẽ đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.

Trung Quốc đã nhiều lần bác bỏ những lo ngại của Mỹ rằng CFR-600 sẽ được sử dụng để mở rộng kho vũ khí hạt nhân của nước này. CFR-600 được kết nối với lưới điện và là một phần trong chương trình đầy tham vọng trị giá 440 tỉ USD của Trung Quốc nhằm vượt Mỹ trở thành nhà sản xuất năng lượng hạt nhân hàng đầu thế giới vào giữa thập niên tới, Bloomberg cho hay.

Trong khi đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin sử dụng cụm từ "năng lượng hạt nhân hòa bình" để mô tả hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực này khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Moscow hồi đầu tuần. Trong chuyến thăm, hai nhà lãnh đạo đã chứng kiến việc ký kết thỏa thuận liên quan Chương trình Toàn diện về Hợp tác Dài hạn trong lĩnh vực lò phản ứng neutron nhanh và khép kín chu trình nhiên liệu hạt nhân.

Thu hẹp khoảng cách

Tại quốc hội Mỹ, Chủ tịch Ủy ban Tình báo Hạ viện Mike Turner và hai thành viên cấp cao khác của đảng Cộng hòa đã gửi một bức thư ngỏ tới Jake Sullivan, Cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng, cảnh báo ông rằng "hợp tác hạt nhân của Nga và Trung Quốc sẽ đi xa hơn nhiều chứ không dừng lại ở các dự án dân sự".

"Chính quyền nên sử dụng tất cả các công cụ có sẵn để ngăn chặn sự hợp tác nguy hiểm của Rosatom và Trung Quốc", họ nêu khuyến nghị, đề cập công ty năng lượng nguyên tử thuộc sở hữu nhà nước Nga.

Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách với Mỹ về số lượng đầu đạn hạt nhân và quân đội Trung Quốc đang xây dựng khả năng tấn công lục địa Mỹ. Theo Nikkei Asia, có vẻ như Trung Quốc đang tìm cách phát triển một kho vũ khí có khả năng tấn công Mỹ nhằm tạo ra hiệu ứng răn đe, ngăn cản các lực lượng Mỹ tham gia vào một cuộc khủng hoảng có thể bùng phát ở Biển Đông hoặc Đài Loan.

Học giả Lyle Morris tại Viện Chính sách Xã hội châu Á (Mỹ) và là cựu giám đốc quốc gia về Trung Quốc tại Văn phòng Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, đánh giá việc chuyển giao uranium đã được làm giàu là "một vấn đề khá hệ trọng". Ông cho rằng việc này phản ánh Nga và Trung Quốc "đã trở nên gắn bó như thế nào trong lĩnh vực quân sự và vũ khí hạt nhân".

"Một hạn chế lịch sử đối với kho vũ khí của Bắc Kinh là thiếu vật liệu phân hạch để chế tạo vũ khí mới. Nga cung cấp cho Trung Quốc lượng uranium mà sau quá trình xử lý bổ sung có thể đi vào đầu đạn hạt nhân mới, hóa giải những hạn chế đó", nhà nghiên cứu Jacob Stokes thuộc Trung tâm An ninh Mỹ Mới ở Washington D.C, cho biết.

Nhà nghiên cứu cao cấp Ryan Hass tại Viện Brookings (Mỹ) nói rằng nếu hợp tác giữa Nga và Trung Quốc gia tăng, Moscow có thể hỗ trợ Bắc Kinh ở Bắc Cực hoặc để Trung Quốc tiếp cận các căn cứ quân sự được Nga sử dụng ở những nơi khác trên thế giới. Ông cũng nêu ra khả năng hai nước hợp tác phát triển tàu ngầm hoặc chia sẻ thông tin tình báo sâu hơn.