Ngày giỗ Tổ năm đầu độc lập

Các triều đại quân chủ Việt Nam khi quản lý Đền Hùng đã giao thẳng cho người dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái làm giỗ Tổ vào ngày 10.3 âm lịch; đổi lại dân địa phương được triều đình miễn cho khoản thuế ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính.

Báo Cứu Quốc số 214 ra ngày 13.4.1946 viết về Ngày Giỗ Tổ tại đền Hùng như sau: “Mồng 10.3 âm lịch: ngày giỗ Tổ. Ngày giỗ Tổ năm nay trong toàn cõi Việt Nam tỉnh nào cũng làm lễ rất long trọng, và phần nhiều theo một nghi thức mới. Tại đền Hùng thuộc tỉnh Phú Thọ, nơi có lăng tẩm của ngài, ngày hội cũng khác mọi năm nhiều”.

Đó là những gian hàng của các đảng phái và tổ chức được dựng lên: gian hàng bày sách báo và chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, phòng triển lãm tranh ảnh chiến tranh và chống nạn mù chữ. Hội Phụ nữ Cứu quốc thì có hàng quà kiến quốc. Việt Nam Quốc dân đảng tổ chức quán chống chiến tranh… Các khẩu hiệu “Việt Nam thống nhất”, “Tổ quốc muôn năm”, “Sẵn sàng tuân mệnh lệnh Hồ Chủ tịch” treo khắp các ngả đường từ chân núi tới đỉnh núi.

Ngày mồng 9.3 âm lịch, đoàn đại biểu Quốc hội và Chính phủ đã lên tới Đền Hùng gồm có cụ Huỳnh Thúc Kháng - Bộ trưởng Bộ Nội vụ, cụ Nguyễn Văn Tố - Chủ tịch Quốc hội và ông Nguyễn Xiển - Chủ tịch Ủy ban Hành chính Bắc bộ.

Thay mặt Quốc hội, cụ Nguyễn Văn Tố đã lên diễn đàn nói về ý nghĩa ngày giỗ Tổ trong năm đầu chính quyền độc lập, tự do. Cụ Chủ tịch Quốc hội đã hô hào dân chúng đoàn kết thống nhất.

Ông Nguyễn Xiển kêu gọi nhân dân toàn tỉnh Phú Thọ tham gia việc sửa chữa đê điều, nhất là quãng đê ở Lâm Thao, Hà Kỳ yêu cầu phải có sự nỗ lực cả Chính phủ mới có thể ngăn được sức nước đe dọa.

Cụ Huỳnh Thúc Kháng (mặc áo the đen, đội khăn đóng), cụ Nguyễn Văn Tố (mặc áo the trắng) và ông Nguyễn Xiển (mặc âu phục) tại Đền Hùng năm 1946 Ảnh: Tư liệu

Lễ hội Đền Hùng năm 1946 với những hoạt động mới của Chính phủ và Quốc hội tại đây đã làm nao nức lòng người về dự.

Chính hội, sáng mồng 10.3, đại diện Chính phủ và Quốc hội đã tham gia lễ rước và lễ tế Quốc tổ Hùng Vương. Phóng viên Báo Cứu Quốc mô tả: “Trước bàn thờ Tổ quốc trên đỉnh núi cao, bốn bề cây cối âm u từ đền trung lên đền thượng, cụ Bộ trưởng Bộ Nội vụ, cụ Chủ tịch Quốc hội và ông Chủ tịch Ủy ban Hành chính Bắc bộ làm bồi tế”.

Đặc biệt, cụ Huỳnh Thúc Kháng thay mặt Chính phủ đã dâng bức bản đồ Việt Nam thống nhất Bắc - Trung - Nam và lá cờ đỏ sao vàng lên ban thờ Tổ quốc, thể hiện ý chí bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của dân tộc

Đặc biệt, cụ Huỳnh Thúc Kháng thay mặt Chính phủ đã dâng bức bản đồ Việt Nam thống nhất Bắc - Trung - Nam và lá cờ đỏ sao vàng lên ban thờ Tổ quốc, thể hiện ý chí bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của dân tộc. Việc làm này đã “làm cho mọi người tràn ngập một ý nghĩ thiêng liêng về đất nước và có lẽ ai nấy trong lòng cùng thề nguyền: quyết giữ vững non sông và bảo vệ ngọn cờ”.

Hồi ký của ông Lê Tùng Sơn, đại biểu Quốc hội khóa I tỉnh Thái Bình, cho biết tướng Trung Hoa Quốc dân đảng Tiêu Văn từng đến thăm Đền Hùng vào năm 1946 khi sang Việt Nam.

Sau khi “Hoa quân nhập Việt”, tới Hà Nội, Tiêu Văn được bố trí ở ngôi nhà sang trọng số 58 Nguyễn Du. Sống ở thủ đô của đất nước ngàn năm văn vật, Tiêu Văn ngỏ ý muốn biết nguồn gốc lịch sử của dân tộc Việt Nam. Ông Lê Tùng Sơn đưa tướng Tiêu Văn đi thăm Đền Hùng. Tướng Tiêu Văn muốn biết ảnh hưởng của đạo Khổng đối với Việt Nam và được ông Lê Tùng Sơn đưa vào thăm Văn Miếu.

Hôm đi thăm Đền Hùng, đường từ ga Phú Đức vào bị nước ngập không đi được, tướng Tiêu Văn rất tiếc nên đã yêu cầu ông kể sự tích vua Hùng. Ông Lê Tùng Sơn nói: “Theo truyền thuyết thì có 18 đời vua Hùng. Đền Hùng ở đây có lăng vua Hùng thứ nhất, mà người Việt Nam chúng tôi gọi là ông tổ, một ông vua đã có công xây dựng lên nhà nước Văn Lang, cứ mỗi năm, đến ngày 10.3 âm lịch là ngày giỗ Tổ, một ngày lễ lớn của dân tộc, nhân dân cả nước lên đấy để hành hương”.

Tướng Tiêu Văn lại hỏi ở Đền Hùng bây giờ có những di tích gì. Rất tiếc, dù đã từng tham gia Việt Nam Quốc dân đảng yêu nước của Nguyễn Thái Học, từng hoạt động ở vùng Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) và Sơn Tây (Hà Nội) nhưng trước đó ông Lê Tùng Sơn chưa được đến thăm Đền Hùng. Ông nhớ hồi nhỏ đọc An Nam tạp chí của Tản Đà, trong bài Lên thăm mộ tổ nói ở lăng đức Hùng Vương có một đôi câu đối nhưng không có lạc khoản, Tản Đà đoán có thể có từ thời Lê - Trịnh. Đôi câu đối đó là: “Khăn lai dĩ sự tu vi sử/Tế nhận dư đồ dục mạnh thi” (nghĩa là: Xem rồi lấy việc nên viết sử/Nhìn kỹ dư đồ muốn làm thơ).

Ông Lê Tùng Sơn viết câu đối này đưa Tiêu Văn xem. Ông nói mình không nhớ chữ “dĩ sự” thì “dĩ” là “lấy” hay là “đã”. Tiêu Văn xem câu đối xong, nói: “Câu đối rất hay, rất có giá trị văn học. Dĩ là “lấy” cũng hay, mà dĩ là “đã” cũng hay”.

Viên tướng Trung Hoa Quốc dân đảng này khen tác giả câu đối có một nhân sinh quan rộng lớn, ý nghĩa của câu đối sâu xa. Chỉ có 14 chữ thôi mà đã nói lên được khái niệm về lịch sử và ca tụng vẻ đẹp của đất nước Việt Nam.