Nghi án báu vật Champa là đồ giả?

Trưng bày bị phản đối

Ngay sau khi trưng bày Báu vật Champa - dấu ấn thời gian (từ 28.8 đến hết tháng 10 tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia) khai mạc, đã có nhiều ý kiến nghi ngờ về độ chân thực của những hiện vật Champa trong trưng bày này. Trong đó, nhà nghiên cứu tự do hiện sống ở nước ngoài Philippe Trương cho rằng những hiện vật này được chạm khắc thô xấu, không có gì chung với nền văn hóa Champa rực rỡ.

Cùng lúc, trên Facebook cá nhân, nhiều nhà nghiên cứu và sưu tầm cũng trao đổi hình ảnh về các hiện vật của triển lãm. Nhiều người trong số này có ý không hài lòng do hiện vật không tinh xảo, vô hồn, thậm chí "ối giời ơi", hay tượng không có tỷ lệ kích thước chuẩn của tượng Chăm. Cũng có quan điểm cho rằng thần Shiva tuy có nhiều hình dáng, nhưng hình dáng nằm trên đất như tượng trong trưng bày là điều chưa thấy bao giờ. Từ đó các ý kiến cũng nghi ngờ tính chân xác của hiện vật trong Báu vật Champa - dấu ấn thời gian.

ẢNH: HÒA NGUYỄN

PV Thanh Niên đã liên lạc với TS Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, về việc này. Ông Đoàn cho biết các hiện vật trong trưng bày Báu vật Champa - dấu ấn thời gian có 2 nguồn: hiện vật của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, và bộ sưu tập của nhà sưu tập Đào Danh Đức. Trong số này, bộ sưu tập của nhà sưu tập Đào Danh Đức chiếm đa số, bảo tàng chỉ có 4/60 hiện vật trong trưng bày.

Cũng theo ông Đoàn, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã tiếp xúc và nghiên cứu bộ sưu tập của ông Đào Danh Đức từ năm 2013. Từ đó đến nay, cán bộ bảo tàng luôn tìm tòi, đối sánh tư liệu, hiện vật đang lưu giữ tại các bảo tàng công lập và sưu tập tư nhân để có cái nhìn khách quan và thấu đáo. Đặc biệt, trong quá trình đó, bảo tàng đã tiếp xúc với nhiều nguồn tư liệu của các nhà nghiên cứu người Pháp công bố trong giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20, cùng với việc khảo sát trực tiếp những sưu tập hiện vật đang lưu giữ tại Bảo tàng Dân tộc học VN, Bảo tàng Lịch sử TP.HCM và sưu tập Bảo vật Hoàng cung triều Nguyễn đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia để so sánh sự tương đồng với hiện vật của ông Đức.

ẢNH: HÒA NGUYỄN

TS Đoàn cũng cho biết với sưu tập hiện vật của ông Đức bảo tàng đã thành lập nhóm nghiên cứu, giám định. Nhóm có các chuyên gia như: PGS-TS Ngô Văn Doanh - chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực nghiên cứu nghệ thuật và văn hóa Champa; TS Phạm Quốc Quân, TS Nguyễn Đình Chiến - những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực giám định cổ vật.

Giám định huỳnh quang tia X, kỹ thuật chế tác

Theo TS Nguyễn Văn Đoàn, bảo tàng đã đề nghị chủ nhân sưu tập cho phân tích thành phần hợp kim của từng hiện vật bằng phương pháp chụp huỳnh quang tia X. Kết quả cho thấy, các hiện vật bằng kim loại vàng đều có thông số tương đồng với 3 thành phần chính là vàng, bạc và đồng. Trong đó vàng chiếm tỷ lệ từ 60 - 80%, bạc chiếm tỷ lệ từ 15 - 30%, đồng chiếm tỷ lệ 2 - 6%. Với hiện vật bạc, phân tích cho thấy có 3 thành phần chính là bạc, đồng và kẽm, trong đó bạc chiếm tỷ lệ từ 80 - 90%, đồng chiếm tỷ lệ 5 - 10%, còn lại là kẽm. "Tỷ lệ vàng, bạc của các hiện vật trong sưu tập Đào Danh Đức hoàn toàn tương đồng với những hiện vật cùng chất liệu được các nhà khảo cổ khai quật tại di tích tháp Cấm Mít (Đà Nẵng) và một số hiện vật Champa trong sưu tập hiện đang lưu giữ tại bảo tàng", ông Đoàn cho biết.

ẢNH: BẢO TÀNG LỊCH SỬ QUỐC GIA

Cũng theo ông Đoàn, những viên đá khảm và đính trên hiện vật cũng đã được tiến hành giám định và kết quả đều xác định đây là những viên đá tự nhiên, thuộc các loại đá thạch anh màu và sapphire. Từ kết quả giám định hiện trạng, kỹ thuật chế tác, đối sánh tư liệu và phân tích thành phần hợp kim và đá, đều xác định tính chân xác của sưu tập hiện vật này.

TS Phạm Quốc Quân, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, cho biết các chuyên gia giám định của bảo tàng đều nhận thấy những hiện vật trong sưu tập của Đào Danh Đức đều có lớp patin xỉn màu theo sự bào mòn của thời gian, cùng những dấu vết sứt, móp, thủng, rách… rất tự nhiên, thể hiện rõ nét sự chân xác của cổ vật.

TS Quân còn cho biết các dấu hiệu cho thấy rõ những hiện vật này đều được tạo tác bằng kỹ thuật gò, dát, dập, chạm và hàn ghép thủ công bằng nhựa thực vật. "Các họa tiết trang trí dày, nhỏ nhưng không rườm rối, rất tinh mỹ, phản ánh trình độ điêu luyện của người thợ kim hoàn đương thời. Khi so sánh với sưu tập đồ trang sức thời chúa Nguyễn (thế kỷ 17 - 18) hiện lưu giữ tại bảo tàng cũng cho thấy nét tương đồng về kỹ thuật tạo tác kim hoàn", TS Quân nói.

Thêm vào đó, đề tài trang trí có sự tương đồng với các phong cách nghệ thuật nổi tiếng của nhiều giai đoạn phát triển trong lịch sử nghệ thuật Champa như phong cách Mỹ Sơn, Đồng Dương, Phong Lệ, Chánh Lộ, Tháp Mẫm, Dương Long…, nên bảo tàng cho rằng sưu tập cổ vật của Đào Danh Đức nằm trong giai đoạn muộn của văn hóa Champa, thế kỷ 17 - 18, trước khi Champa được sáp nhập vào Đại Nam dưới triều vua Minh Mạng, năm 1832.