Người xưa chống tham nhũng: Xây dựng kỷ cương đặt quan, phân chức

Đề cao quan thanh liêm

Vua Lý Nhân Tông sắp băng hà đã để lại di chiếu nhắc nhở việc tang lễ phải tiết kiệm. Vua Lê Thánh Tông thấy con dân của mình khốn khó đã triệt bỏ đồ nhạc, giảm bớt thức ăn. Thời Trần có Trần Thời Kiến nổi tiếng thanh liêm được vua ban cho cái hốt với bài minh ca ngợi, còn Vũ Tụ thời Lê Sơ làm quan to nhưng vẫn sống thanh bần được vua ban cho thẻ bài “Liêm tiết”.

Lê Thánh Tông rất đề cao quan thanh liêm, thấy người tài đức, vua đã ra sắc lệnh: “Từ nay, Cấp sự trung trong Lục khoa và Giám sát ngự sử nếu có khuyết ngạch thì Bộ Lại chọn các quan trong kinh sư, ngoài các đạo... là người liêm khiết, cần mẫn, cứng rắn, ngay thẳng, có thành tích về chính trị, thì cất nhắc lựa bổ”. Người được đề cử vào chức vụ ấy sẽ thử việc trong một năm, nếu xứng thì giữ nguyên, không đổi sang chức khác. Với quan miền viễn biên, nếu thanh liêm, “hết lòng vỗ về thương yêu dân, không nhũng nhiễu” và việc thu thuế vẫn đầy đủ khi mãn hạn 6 năm, hoàn thành tốt công việc sẽ cho chuyển về nơi tốt hơn. Và không chỉ vậy, Lê Thánh Tông còn thưởng tiền bạc.“Nhà ngươi (quan Nguyễn Thiện) làm bầy tôi, hết lòng thành lo việc nước, thường dâng lời nói phải, có lúc trẫm dùng uy quyền để lấn át cũng chưa thấy nhà ngươi nao núng. Thật là đáng khen. Vậy đặc cách sai viên Ty lễ giám đem sắc dụ đến ban khen thưởng cho bạc lạng”. Nguyễn Phục luôn ăn nói ngay thẳng do đó đã được thăng làm Tham chính Thanh Hóa và thưởng nhiều vàng bạc.

Về dùng hiền tài thời Trần có chuyện như sau: Khi người thân có ý muốn đưa người nhà ra làm quan, Trần Thủ Độ biết rõ người đó tài trí ra sao đã nói rằng phải chặt ngón tay, người thân hỏi sao làm vậy, ông trả lời triều đình đã có quy định về chọn người làm quan, chặt ngón tay để phân biệt quan giỏi và quan kém cỏi. Thế là người thân không dám xin xỏ nữa.

Đầu năm 1428, Đại Việt sạch bóng quân xâm lăng, Lê Lợi lên ngôi vua. Trải qua hai mươi năm bị ngoại xâm, chiến tranh tàn phá, đất nước chìm ngập trong khó khăn chồng chất nên Lê Thái Tổ đã dồn hết tâm lực để giải quyết những công việc quốc gia đại sự. Mặc dù vậy, Lê Thái Tổ vẫn luôn canh cánh nỗi lo giữ nghiêm phép nước.

Ngày 26.2.1429, Lê Thái Tổ ra lệnh cho các đại thần và các quan hành khiển xem lại các điều lệnh của ông có gì phương hại đến việc quân, việc nước, hoặc giả là việc sai dịch không. Ngày 18.10.1429, ông lại ra lệnh cho các đại thần, tổng quản và các quan từ hành khiển trở xuống: “Người xưa có câu: Vua không chọn tướng mà dùng thì có khác gì đem dâng nước mình cho giặc. Trẫm không lúc nào không suy nghĩ đến điều đó. Bởi đêm ngày lo nghĩ nên mới đem việc quân, việc nước quan trọng mà trao cho các khanh. Thế mà các khanh cứ điềm nhiên như không, trên thì phụ lòng tin dùng của triều đình, dưới thì chẳng chút đoái thương đến quân dân, sao mà biếng nhác việc quan đến thế? Nay, ta ra chiếu này để răn báo, nếu không biết tự mình sửa lỗi, lại còn tái phạm, thì phép nước còn chờ đó, khi ấy đừng nói là trẫm phụ bề tôi cũ có nhiều công lao”.

Nói ra điều ấy Lê Lợi muốn bách quan nghiêm giữ phép nước nhưng trước hết quan lại, nhất là các bậc khai quốc công thần, trước phải tự làm gương. Nước thịnh hay loạn cốt ở trăm quan, được người giỏi thì nước trị, dùng người xấu thì nước loạn.

Quy chế về bảo cử, tiến cử được tiến hành rất tốt và nghiêm túc dưới thời Lê Thánh Tông. Nhiều trường hợp tiến cử, bảo cử không đúng đã bị bác bỏ như trường hợp Thượng thư Bộ Lại Nguyễn Như Đỗ đề cử Nguyễn Thế Mỹ và 8 người ứng tuyển vào các vị trí nhưng xét thấy họ đều mới ra làm quan, tài cán tầm thường nên Lê Thánh Tông lại hạ lệnh cho cử 10 người hiện làm quan trong kinh từ hàng ngũ phẩm trở xuống. Thậm chí trường hợp của Lê Niệm tiến cử người không xứng chức đã bị bãi miễn.

Không chỉ ra quy định về chọn quan, năm 1471, Lê Thánh Tông đặt Lục khoa (cơ quan thanh tra, giám sát) bên cạnh Lục bộ, Lục tự, có trách nhiệm xem xét hành vi sai trái của quan lại. Ngay cả Bộ Lại, bộ có quyền hành cao nhất trong việc tuyển bổ, thăng giáng mà không đúng thì cơ quan thanh tra có quyền tố cáo, giới thiệu người khác để cho “lớn nhỏ cùng ràng buộc nhau, khinh trọng cùng ràng buộc nhau, khinh trọng cùng kiềm chế nhau, uy quyền không giảm mà lẽ nước khó lay suy”. Sớm có ý thức kiến thiết, xây dựng đội ngũ quan lại nên Lê Thánh Tông đã tỏ rõ quan điểm của mình: “Nhân được thời mà ra trị nước, tất phải đặt quan, phân chức, xây dựng kỷ cương, định rõ chế độ cho một đời, mở nền thái bình cho muôn thuở”.