Nhận biết 4 loại nấm độc thường gặp

Bác sĩ Phạm Thị Thanh Tâm, Trưởng khoa Chống độc, Trung tâm cấp cứu chống độc - Bệnh viện (BV) Nhi T.Ư, nêu ra một số sai lầm về thu hái nấm làm thực phẩm. Ví dụ, có người nghĩ nấm độc thường có màu sặc sỡ, nhưng thực tế, có những loài nấm gây chết người lại có màu trắng tinh khiết (nấm độc tán trắng, nấm độc trắng hình nón).

“Có người cho rằng nấm có sâu bọ, côn trùng ăn là không độc. Tuy nhiên, đây là quan niệm sai lầm vì độc tố nấm không tác dụng đối với côn trùng, sâu bọ, kiến, ốc sên”, bác sĩ Thanh Tâm lưu ý.

Việc thử nấm bằng thìa bạc, đũa bạc cũng không hiệu quả, vì nếu có độc tố, nấm không làm bạc chuyển màu.

Theo Trung tâm cấp cứu chống độc - BV Nhi T.Ư, có 4 loại nấm độc thường gặp, người dân thường tự thu hái làm thực phẩm.

Nấm ô tán trắng phiến xanh

Trong đó, nấm chứa độc tố amatoxin (còn được gọi là nấm độc tán trắng, nấm độc trắng hình nón) thường mọc thành cụm hoặc đơn chiếc trên mặt đất. Nấm này có màu trắng, bề mặt nhẵn bóng, lúc non đầu tròn hình trứng, dính chặt vào cuống nấm. Khi trưởng thành, mũ nấm phẳng với đường kính khoảng 5 - 10 cm (nấm tán trắng), hoặc khum hình nón với đường kính 4 - 10 cm (nấm hình nón).

Nấm trắng hình nón

Mặt dưới mũ nấm (phiến nấm) có màu trắng. Cuống nấm có màu trắng, chân cuống phình dạng củ và bao gốc hình đài hoa. Thịt nấm mềm, màu trắng, mùi thơm dịu (nấm tán trắng), hoặc mùi khó chịu (nấm hình nón). Chất amatoxin trong loại nấm này có độc tính rất mạnh, phá hủy tế bào, đặc biệt là tế bào gan, gây suy gan cấp. Triệu chứng nhiễm độc thường xuất hiện muộn (từ 6 - 24 giờ) như: đau bụng, nôn, đi lỏng, vàng da, xuất huyết, tiểu ít, hôn mê…

Nấm mũ khía nâu xám

Loại nấm có chứa muscarin gây độc hệ thần kinh là nấm mũ khía nâu xám. Nấm này có mũ nấm hình nón đến hình chuông, đỉnh nhọn, có các sợi tơ màu từ vàng đến nâu tỏa ra từ đỉnh xuống mép mũ. Khi già, mép mũ nấm bị xẻ thành các tia riêng rẽ. Đường kính mũ nấm 2 - 8 cm. Phiến nấm lúc non màu hơi trắng, gắn chặt vào cuống, khi già có màu xám hoặc nâu, tách rời khỏi cuống. Cuống nấm có màu từ hơi trắng đến vàng nâu, dài 3 - 9 cm, chân không phình dạng củ, cuống, thịt nấm màu trắng. Nấm thường mọc trên mặt đất trong rừng, hoặc nơi có nhiều lá cây mục nát. Độc tố muscarin trong loài nấm này tác động lên hệ thần kinh, gây các triệu chứng như vã mồ hôi, khó thở, thở rít, mạch chậm, hôn mê, co giật. Triệu chứng xuất hiện từ 15 phút đến vài giờ sau khi ăn.

Nấm thức thần

Một loại nấm chứa độc tố gây rối loạn tiêu hóa là nấm ô tán trắng phiến xanh, mọc thành từng cụm hoặc đơn chiếc ở ven chuồng trâu bò, trên bãi cỏ, ruộng ngô. Mũ nấm lúc còn non hình bán cầu dài, màu vàng nhạt, có các vảy nhỏ nâu nhạt hoặc xám nhạt. Khi trưởng thành, mũ nấm hình ô hoặc trải phẳng, màu trắng, đường kính 5 - 15 cm, trên bề mặt mũ có các vảy mỏng màu nâu bẩn dày dần về đỉnh mũ. Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm dài từ 10 - 30 cm, có màu từ trắng đến nâu hoặc xám, có vòng ở đoạn trên gần sát với mũ, chân cuống không phình dạng củ. Thịt nấm có màu trắng. Đây là loại nấm thuộc nhóm chất độc kích thích đường tiêu hóa dạ dày - ruột. Chất độc khi vào cơ thể tác động nhanh chóng gây buồn nôn, ói mửa, đau bụng, chuột rút và tiêu chảy. Triệu chứng xuất hiện sớm sau ăn từ 20 phút đến 4 giờ.

Ngoài ra, cần nhận biết nấm thức thần gây ảo giác có độc tố chính là psilocybin và psilocin. Các độc tố này gây rối loạn tâm thần (ảo giác, rối loạn cảm xúc, dễ kích động). Triệu chứng xuất hiện khoảng 1 giờ sau ăn. Nấm thức thần thường mọc nơi có phân bò, cỏ mục, gỗ mục. Mũ nấm đường kính 1 - 2 cm, màu nâu vàng (khi khô đổi màu rơm), hình nón, phủ một lớp nhày trong. Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm rất dài, mỏng manh, màu như mũ nấm, có khi chuyển màu xanh lục hoặc lam. Thịt nấm có màu nâu nhạt, mùi nhẹ.

Một số người thử cho động vật ăn trước, nếu vật không chết là nấm không độc. Tuy nhiên, nhiều loài động vật không nhạy cảm với độc tố amatoxin qua đường tiêu hóa, nhưng vẫn gây độc mạnh trên người. Đáng lưu ý, có loài nấm như nấm tán trắng chứa độc chất amatoxin gây chết người, trung bình 12 giờ sau ăn mới xuất hiện triệu chứng ngộ độc; động vật ăn phải nấm này thường chết sau 5 - 7 ngày. Do đó, người bị ngộ độc không được phát hiện sớm, cứu chữa kịp thời. Người dân không nên hái nấm hoang dại để ăn. Trong trường hợp có các biểu hiện ngộ độc, nếu không may ăn phải, việc điều trị càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ tử vong.