Lướt qua hàng chục ngàn từ mục đối chiếu Anh-Việt mới thấy cái công phu, tỉ mỉ lẫn sự uyên bác của người biên soạn. Giờ đây, sau hơn 3 thập kỷ, cảm giác ấy lại dâng trào khi tôi cầm trên tay cuốn Từ điển Huyết học và Truyền máu của BS Nguyễn Duy Long (NXB Đà Nẵng, 2024) - một công trình, khi mới nghe qua tưởng chừng "khô khan" nhưng càng đọc thấy càng hay và sáng ra nhiều điều hữu ích.
Cuốn từ điển do BS Nguyễn Duy Long biên soạn, hơn 1.000 trang in khổ A4, với khoảng 12.000 thuật ngữ y khoa tiếng Việt được định nghĩa rõ ràng súc tích kèm với mục từ đối chiếu Việt-Anh-Pháp. Thêm nữa, phần phụ lục Việt-Anh với số lượng từ tương đương, người đọc có thể tra cứu khi đọc sách tiếng Anh theo kiểu từ điển Anh-Việt. Đây không chỉ là một công cụ tra cứu mà còn là một kho tri thức quý giá, bao gồm nhiều thuật ngữ không những chuyên ngành huyết học mà còn y khoa tổng quát và các lĩnh vực liên quan như sinh học, di truyền phân tử…
Cuốn từ điển do ThS-BS Nguyễn Duy Long biên soạn
Ảnh: NXB
Điều đặc biệt làm tôi thích thú ở cuốn từ điển này, phần đầu sách dài 25 trang nói về tiêu chuẩn và cách thức xây dựng thuật ngữ. Đây thực sự là một tiểu luận xuất sắc về ngôn ngữ y khoa. Nó không chỉ hướng dẫn cách tiếp cận thuật ngữ mà còn phân tích nhiều khía cạnh về sự sáng tạo và phát triển từ vựng y học tiếng Việt dựa trên nền tảng thuật ngữ phương Tây.
Nguyên tắc chuyển ngữ đó là: chính xác (đúng nghĩa gốc), sử dụng Hán Việt (để tạo tính học thuật và dễ chuẩn hóa), ngắn gọn dễ hiểu (bỏ bớt từ rườm rà và Việt hóa), nhất quán và chuẩn hóa (tính hệ thống và phù hợp với thuật ngữ quốc tế), cuối cùng là giữ nguyên từ gốc nếu không thể dịch ngắn gọn và sáng sủa.
Cuốn từ điển dày hơn 1.000 trang thực sự là một công trình được biên soạn công phu
Ảnh: NXB
Tác giả đã phân tích các thuật ngữ từ nguyên gốc, cấu trúc ngôn ngữ đến cách ứng dụng thực tế, để đảm bảo mỗi từ được dịch không chỉ sát nghĩa mà còn phù hợp với ngữ cảnh chuyên ngành. Ở đây, tác giả không chỉ chuyển ngữ mà còn xây dựng những thuật ngữ mới, vừa đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt vừa giữ được tính quốc tế hóa của ngôn ngữ y học. Điều này đòi hỏi người biên soạn phải am hiểu sâu rộng về y khoa, hiểu về ngôn ngữ, lịch sử thuật ngữ và văn hóa sử dụng từ. Chúng ta có thể thấy rõ những điều này qua định nghĩa các thuật ngữ rất khó phân biệt trong y học như:
Tái phát/tái diễn/tái nhiễm/tái hoạt/tái tạo/tái cấu trúc/tái tổ hợp/tái hấp thu…
Thoái hóa/thoái triển/thoái sản/thoái hình…
Tác giả đã phân tích các thuật ngữ từ nguyên gốc, cấu trúc ngôn ngữ đến cách ứng dụng thực tế, để đảm bảo mỗi từ được dịch không chỉ sát nghĩa mà còn phù hợp với ngữ cảnh chuyên ngành
Ảnh chụp từ sách
Tác giả - BS Nguyễn Duy Long
Ảnh: NVCC
Làm từ điển là một công việc lớn. Như tác giả bộc bạch: "Làm sao có thể thu thập đầy đủ các khái niệm và thuật ngữ, dù chỉ chuyên ngành hẹp, trong một cuốn sách? Làm sao có thể theo kịp bước đi của ngôn ngữ, theo đà phát triển của nền y học…". Đây chỉ là bước đầu, nhưng với quy mô, và phương pháp làm việc khoa học, tôi tin rằng cuốn từ điển này sẽ rất hữu ích đối với các sinh viên y khoa, các bác sĩ, các nhà nghiên cứu y học và những ai quan tâm đến việc làm giàu thuật ngữ y khoa tiếng Việt.
Bình luận (0)