Nhịn ăn gián đoạn và giảm cân

Các nghiên cứu trên loài gặm nhấm

Chế độ nhịn ăn gián đoạn (IF) hạn chế lượng thức ăn tiêu thụ hằng ngày trong khung thời gian 4 - 10 giờ, được coi là chế độ nhịn ăn khả thi đối với hầu hết mọi người do hiệu quả lâm sàng đã được chứng minh trong việc thúc đẩy giảm cân và dễ tuân thủ bằng cách loại bỏ nhu cầu theo dõi lượng calo trong khung thời gian ăn uống.

ẢNH: Văn Tùng

Ngoài ra, chế độ IF cũng đã được chứng minh làm tăng độ nhạy insulin, hạ huyết áp và có các lợi ích chuyển hóa khác ở người, không có tác dụng phụ nghiêm trọng nào được ghi nhận trong các nghiên cứu trước đây. Mặc dù có nhiều bằng chứng về lợi ích sức khỏe của chế độ nhịn ăn gián đoạn đối với con người, các cơ chế sinh lý và phân tử thúc đẩy những tác động này vẫn chưa được hiểu đầy đủ.

Đến nay, chế độ IF chủ yếu bắt nguồn từ các nghiên cứu trên loài gặm nhấm, cho thấy các cơ chế phân tử cơ bản gây ra tác động của các kiểu bữa ăn thay đổi đối với sức khỏe chuyển hóa có thể liên quan một phần đến việc đồng bộ hóa thời gian nhịn ăn - ăn với nhịp sinh học.

Hiệu quả giảm cân ra sao ?

Theo các thử nghiệm lâm sàng gần đây đánh giá hiệu quả của nhịn ăn gián đoạn, các kết quả báo cáo xác nhận hiệu quả của chế độ IF trong việc quản lý cân nặng.

Về thời gian, các phát hiện cho thấy cần phải thực hiện chiến lược IF tối thiểu 5 tuần để đạt mục tiêu giảm 3 kg (ví dụ: giảm 3,75% ở người lớn nặng 80 kg), thời gian dài hơn dẫn đến giảm nhiều hơn.

Các lợi ích lâm sàng thường được quan sát thấy khi giảm 3 - 5% trọng lượng cơ thể. Theo một báo cáo tổng hợp trên các thử nghiệm lâm sàng tiến hành năm 2025, hiệu quả giảm cân khi áp dụng phương pháp nhịn ăn gián đoạn ghi nhận ở mức độ vừa phải với người có cân nặng bình thường, và mức độ giảm cân có ý nghĩa tốt ở người béo phì và có bệnh lý mạn tính kèm theo.

Cơ chế giảm cân có thể liên quan đến việc giảm lượng calo hấp thụ, chế độ ăn này có thể đồng thời dẫn đến việc giảm lượng calo tiêu thụ tổng thể và cải thiện tình trạng giảm cân sau đó. Trong các nghiên cứu, người tham gia đã giảm lượng calo nạp vào một cách vô tình hoặc tự nguyện từ khi bắt đầu cho đến khi kết thúc thời gian nghiên cứu, cho thấy tác động gián tiếp của IF lên các kiểu tiêu thụ năng lượng.

Các tác giả đã đưa ra giả thuyết rằng việc giảm cân được quan sát thấy có thể được giải thích bằng nguyên tắc cân bằng năng lượng âm, trong đó việc giảm cân bắt đầu từ việc giảm lượng năng lượng nạp vào và/hoặc tăng lượng năng lượng tiêu thụ.

Nhịn ăn gián đoạn dường như ảnh hưởng đến cả hai thành phần của phương trình năng lượng này, do đó góp phần vào hiệu quả của phương trình trong việc giảm cân.

Hệ lụy chưa hoàn toàn sáng tỏ

Mặc dù các bằng chứng về hiệu quả giảm cân dựa vào phương pháp nhịn ăn gián đoạn được ghi nhận, tuy nhiên kết quả các phân tích tổng hợp hiện tại đưa ra những kết luận trái ngược nhau về mối tương quan giữa thời gian áp dụng IF và hiệu quả của nó trong việc giảm cân.

Dựa trên các lý thuyết về nhịp sinh học, IF tăng cường quá trình trao đổi chất ở các mô hình động vật ít nhất một phần bằng cách tác động thông qua đồng hồ sinh học phân tử. Cơ chế này đang được nghiên cứu kỹ lưỡng trên các mô hình động vật, với các nghiên cứu ở người hiện đang bắt đầu xuất hiện. Mặt khác, mặc dù IF có hiệu quả trong việc giảm cân ở người, nhưng tác động của nó đối với việc thay đổi chế độ ăn uống và hệ lụy của nó vẫn chưa hoàn toàn sáng tỏ.

Việc khám phá sự tác động qua lại giữa chế độ nhịn ăn gián đoạn và các thành phần dinh dưỡng khác nhau là rất quan trọng, vì nó cho phép đánh giá các khía cạnh dinh dưỡng khác nhau ảnh hưởng đến hiệu quả của IF. Cần có các nghiên cứu nghiêm ngặt hơn trên người để điều tra kỹ lưỡng về hiệu quả, sự an toàn, tuân thủ lâu dài, các cơ chế cơ bản và tính bền vững của nhịn ăn gián đoạn trong các nhóm nhân khẩu học đa dạng và nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau, trước khi đề xuất bất kỳ hướng dẫn nào cho chế độ ăn uống này áp dụng trên con người.