Nhớ mùi khói tết

Lòng đang tết thì nhìn đâu cũng tết

Mùi khói tết khiến người tha hương nhớ thương “cố lý”. Đã hẹn với tết rồi, nhưng ngày giờ ghi trên tấm vé còn cách hiện tại một xíu nữa thôi cũng ngồi da diết nhớ. Mà nói đâu xa, ngay chính người “đương kim” có mặt ở quê, chừng đỗi đầu tháng chạp cũng ngồi nơi hàng hiên chuyện vãn râm ran về tết.

Nhớ xa ngái làng quê ngày xưa, nguyên cả cái tháng chạp được coi là tháng tết Ngọn gió tàn đông hơi lạnh còn cứa buốt người đi làm đồng cũng được ưu ái gọi là “gió tết”. Đúng là khi lòng đang tết thì nhìn đâu cũng tết. Trong tâm thức dân làng, tết không chỉ là đầu tháng giêng với mùng 1, mùng 2 mà lai rai từ tháng chạp rồi “bao luôn” cho tới... ra giêng.

Muốn bếp tết thật đượm, thật ấm cúng thì củi phải nhiều nơi chái bếp. Ở làng quê kiếm củi không khó. Những đợt bão tố, giông lốc, ông trời... làm siêng “dọn vườn” giùm. Cành khô cành tươi, ngắn dài to nhỏ gì cũng được chất thành đống gọn gàng. Nhà không có vườn thì làm cái bè chuối ra sông vớt củi, không phải “củi một cành khô lạc mấy dòng” của thi sĩ Xuân Diệu mà là hàng trăm hàng ngàn cành khô theo con nước thượng nguồn trôi về. Với những làng sát mé biển như làng tôi, mùa triều dâng cũng là mùa củi... dâng đầy bãi. Củi lượm về chất vun theo vách bếp. Người xóm hay nói vui với nhau, “chà, ngó đống củi cao như núi là biết nhà này, ăn tết lớn phải biết”.

Mùi thơm khói bếp lan tỏa trong nắng mới

Đủ thứ món cần lên bếp cho một cái tết. Sên mứt dừa, mứt gừng, mứt bí đao... Làm món thịt kho tàu. Nấu mắm ngâm thịt, ngâm dưa món, nấu giấm ngâm đuôi heo, nấu bánh chưng, bánh tét... Rang nếp đóng bánh nổ. Đổ bánh thuẫn, đóng bánh đậu xanh... Phải làm chừng đó món nên bếp nhà nào cũng đỏ lửa, có khi tới nửa đêm về sáng.

Các bà nội trợ ở làng tôi ai cũng “khó tính” khi chọn củi tết. Họ nói củi phải ra củi. Thanh củi phải no nắng và rắn chắc mới cho thứ lửa đỏ đượm và thơm. Mẹ nói khi chụm, lâu lâu củi nổ, bắn ra hàng trăm đốm lửa li ti, củi đó mới là củi... thứ thiệt. Thanh củi nào đang cháy mà khúc đuôi xì ra những bong bóng nước là bị thay ra vì đó là những thanh củi yếu nắng. Củi này cháy cà trớt lắm. Nấu cơm còn chưa xong nói gì nấu món tết.

Người làng gặp người làng chào nhau bằng con mắt vui như tết. Khói bếp nhà này gặp khói bếp nhà khác cũng nhân lên mùi tết. Khói tết thơm đậm đà, thơm rất xa, thơm mộc mạc nhưng đầy mê dụ. Ban đầu khói chỉ la đà. Bay ra cửa bếp rồi thì khói chơi trò vòng vèo, nhè lũ nhỏ mà “nhem”. Những trò chơi hấp dẫn của đám nhóc bên hàng cây so đũa nhiều khi xao lãng hoặc ngừng hẳn. Đấy là lúc lũ nhỏ mặt đực ra, đứng hít hà, “thẩm định” mùi thơm khói bếp lan tỏa trong nắng mới.

Vậy rồi đố nhau, “phán” với nhau là mùi gừng, mùi thịt kho tàu, mùi dưa món, mùi bánh thuẫn, bánh bông lan... Có lúc cãi nhau om sòm, kéo cả lũ thò đầu vào cửa bếp hàng xóm để “phân định” thắng thua. Nhiều khi bị người lớn la mắng, “tụi bay lộn xộn quá, đi chỗ khác chơi”. Nói là nói vậy chứ trước khi “đuổi”, mỗi đứa cũng được cho một cái bánh hư, nói cho sang là cái bánh “bị lỗi”.

Cùng làm nên mùi khói tết là mùi khói nến, nhang đèn trên bàn thờ tiên tổ. Rồi mùi chè xôi, trái cây, thịt mỡ, dưa hành của những lễ cúng tất niên. Trong trẻo nhất là mấy “xuân nữ” gội đầu để mùi thơm mỏng tang của lá sả, lá bưởi, lá chanh lan theo khói tết.

Vẫn yêu khói tết từ chái bếp cũ

Tôi không phải là fan cuồng bếp củi rồi... fan luôn gian bếp nhỏ xíu bừa bộn những chai lọ, nồi xoong ám khói. Tôi rất ưng cái “kitchen” tiện nghi với bếp từ, bếp điện, bếp ga. Nó sạch sẽ, gọn gàng, tiết kiệm thời gian, phù hợp với nhịp sống hiện đại. Nhưng tôi vẫn yêu khói tết từ chái bếp cũ và rưng rưng mỗi khi nhớ về.

Nơi đó mẹ thu vén làm nên những món tết tuy còn thiếu thốn nhưng đầy đặn yêu thương ấm cúng. Bếp thời bây giờ sáng trưng. Nấu cơm không khói, không lửa. Nhấn nút chờ chút là cơm chín. Lối sống gấp gáp nên ngày thường, bếp điện bếp ga có đỏ lửa cũng trật vuột chứ không thường xuyên. Tết tới, muốn sắm món gì cứ đi siêu thị mà “lấy”. Nhớ cơm cháy, cá kho trã đất thì đi nhà hàng. Bếp to mà lạnh biểu làm sao có khói tết để thơm?

Mỗi mùa khói tết làm nên một cuộc giêng hai tươi thắm và thơm thảo. Bếp quê thời lui cui thổi lửa khói hun và tro bay nhòe mắt vẫn là một hình ảnh đẹp đẽ trong hoài niệm. Nhớ khi mẹ làm món tết, tôi tranh thủ lùi củ lang, hột mít vô tro nóng. Mấy thứ quê “một cục” vậy mà cũng... ăn theo, len vào khói tết mà thơm. Củi khô, tro bếp, khói tết cháy hoài, ấm hoài, thơm hoài trong tâm tưởng. “Tro tàn rực rỡ” là đây có phải? Nên chi cô bạn ở Úc, tết nào cũng gọi về: “Mình nhớ khói tết quê nhà nhiều lắm! Quên sao được mà quên”.