Những người giữ đình xứ Đoài: Chuyện lạ đình Vũ Thạch

Thời thế kỷ 18, Việt Nam có đến hơn 11.800 đình làng. Dân lập làng rồi xây đình, làng còn, đình mất là chuyện phổ biến khi hiện nay ước tính chỉ còn khoảng 300 đình làng. Riêng đình Vũ Thạch là kỳ lạ nhất vì làng không còn, nhưng đình vẫn tồn tại, vị thủ từ cũng không phải người làng Vũ Thạch.

YÊN - PHONG

Đình Vũ Thạch tọa lạc ở số 13 Bà Triệu (Hà Nội), cách bờ hồ Gươm chưa đầy 1 phút đi bộ. Làng Vũ Thạch xưa thuộc tổng Tả Nghiêm, huyện Thọ Xương, từ cuối thế kỷ 19, làng lên phố, dân bản trú nay chẳng còn ai. Các họ lớn như họ Trần, họ Nguyễn Đình… trăm năm trước vẫn về lễ thánh, nhưng qua nhiều thế hệ, chuyện về đất tổ trở nên mai một, tình nhạt phai dần, chỉ còn lại đình làng chen trong phố với vị thủ từ Nguyễn Tiến Hùng từng ngày chăm lo việc thánh và khôi phục nét đẹp xưa trong lễ giáo dưới mái đình.

Vị thủ Từ hoài cổ

Ông từ Nguyễn Tiến Hùng hiện là người trông coi, lo việc nhà thánh của đình - đền Vũ Thạch. Gặp khách phương nam ghé thăm, ông giới thiệu: "Làm từ theo lệ làng, việc kén từ phải coi gia cảnh kỹ lưỡng, ông bà song toàn, trai gái đủ đầy, gia đình thiện đức, con cháu ngoan lành, sống có đức độ. Từ cũng phải có trình độ để còn khả năng tiếp thiên hạ, giữ nghi lễ của đình, của làng. Tôi không phải người Vũ Thạch, nhưng duyên với nhà thánh nên nguyện trông nom, lên đèn, thỉnh chuông, lễ bái, cầu nguyện, sớm chiều hương khói, giữ linh khí cho đình".

Càng trò chuyện lâu, càng thấy sự uyên thâm của vị thủ từ đình Vũ Thạch về nghi lễ khi từ việc cúng tế, thờ phượng, cho đến cách bài trí trong đình… đều được ông chăm chút từng chi tiết nhỏ. Trong số các vị thủ từ chúng tôi hầu chuyện trong hành trình tìm gặp người giữ đình, ông từ Nguyễn Tiến Hùng là người trẻ tuổi nhất, chỉ mới ngoài 50, và cũng giữ trọng trách nặng nề nhất vì bao tục lệ, lề thói, nghi thức của Vũ Thạch xưa, nay chỉ còn trong trí nhớ của những người đã ở độ gần đất xa trời. Hỏi chuyện lo việc nhà thánh, ông từ Nguyễn Tiến Hùng bày tỏ: "Khi đam mê, chẳng việc gì khó. Là hậu sinh, muốn hiểu lối cổ nhưng sách vở chẳng có, cách duy nhất là đi tìm gặp các cụ nghe truyền miệng, rồi chắt lọc, đúc kết và thực hành, làm gì cũng cần đẹp từ trong tâm".

Đam mê và hết lòng phụng thánh giúp ông từ Nguyễn Tiến Hùng tích góp được kho tàng vốn sống của người Hà Nội xưa. Ông tâm sự: "Từng có thời cầm nén hương ra đường cũng phải giấu, có lúc đói khổ nên tục lệ bị tính bài cổ xóa đi. Giờ đất nước phát triển, lớp trẻ hiểu và quay lại tìm nhiều lắm, càng đi sâu, càng thấy trong vốn cổ đạo lý làm người. Chẳng ai dạy, chẳng ai ép, đều tự trong lòng mà ra cả, chúng tôi có sự cộng hưởng cho nhau để cùng giữ lại vốn cổ tốt đẹp. Bản sắc là thế, nó sẵn trong máu con người, đấy là gốc, là tinh thần yêu nước, là tự hào dân tộc".

YÊN - PHONG

Tượng chúa Ôn và "tiết lộ" của ông Từ

Theo thủ từ tham quan đình Vũ Thạch, chúng tôi ấn tượng với bức tượng gỗ sơn thếp, có niên đại thời Thành Thái (1889 - 1907). Ông từ cho biết đấy là tượng chúa Ôn, và lý giải: "Khi vào hè thường sinh ra bệnh dịch, người đời quan niệm do chúa Ôn gây ra. Xưa không thuốc men nên con người chỉ biết cầu thần, lập đình thờ chúa Ôn, mong được người thương. Đây là tính nhân văn trong tín ngưỡng xưa của người Việt. Nếu con người làm đúng lý, tình, sẵn sàng thờ phượng, cung kính thì ngay cả cái ác cũng sẽ xuôi và độ trì lại cho con người".

YÊN - PHONG

Nhìn trong địa thế thành Hà Nội với Thăng Long tứ trấn thì đình Vũ Thạch thờ chúa Ôn nằm ở vị trí trung tâm. Đình hiện vẫn giữ lễ cúng quan trọng là khao Ôn thượng thuyền được cử hành vào ngày 1 tháng tư âm lịch hằng năm để xin chúa Ôn đừng ban dịch bệnh hại dân lành.

Quan sát tượng chúa Ôn đình Vũ Thạch, ngoài yếu tố tâm linh, pho tượng là một tác phẩm điêu khắc đặc biệt. Chúa Ôn được thể hiện với mắt phượng, trán hổ (vuông, rộng), mũi rồng (to, tròn, kín cánh), tai tượng (tai voi). Thần phả dựng tượng từ thời Thành Thái vẫn được lưu giữ tại đình.

Tuy nhiên, theo thông tin giới thiệu vị thành hoàng đình Vũ Thạch lại là danh tướng Khỏa Ba Sơn, hỏi chuyện ông từ thì được "tiết lộ": "Các đạo sắc phong chúng tôi còn lưu giữ, chỉ đề cập chúa Ôn. Việc bị đổi tên, do yếu tố lịch sử và thời cuộc, các nhà nghiên cứu dùng tên danh tướng thay cho chúa Ôn có thể nhầm lẫn, hoặc do muốn bảo vệ đình tránh bị liệt vào mê tín dị đoan dẫn đến phải phá bỏ".

Được vinh dự lo việc thánh ở đình, được chia sẻ câu chuyện về nghi thức cúng tế, lễ hội, chữ nghĩa rồi truyền dạy cho các bạn trẻ có niềm đam mê, đấy là hạnh phúc, là tìm vui mỗi ngày của ông từ Nguyễn Tiến Hùng. Trước lúc chia tay, ông từ bỏ nhỏ: "Thành hoàng của đình Vũ Thạch là chúa Ôn chứ không là ai khác". Khẳng định của ông từ, nên chăng cũng là gợi mở một việc cần xem xét ?