Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển ngày 5.10 công bố giải Nobel Hóa học năm 2022 chia đều cho 3 nhà khoa học vì những đóng góp cho sự phát triển của những lĩnh vực mới trong nghiên cứu phân tử.
Các nhà khoa học được vinh danh gồm TS Carolyn R. Bertozzi tại Đại học Stanford (Mỹ), GS Morten Meldal tại Đại học Copenhagen (Đan Mạch) và nhà khoa học kỳ cựu Karl Barry Sharpless tại Viện Nghiên cứu Scripps Research (Mỹ). Họ được ghi nhận về những đóng góp cho sự phát triển của những lĩnh vực mới, được đặt tên là hóa học click và hóa học sinh - trực giao (bioorthogonal).
 |
Các nhà khoa học được vinh danh giải Nobel Hóa học 2022 |
AFP |
Xây dựng cấu trúc phân tử
Theo trang NobelPrize.com, 2 nhà khoa học Sharpless và Meldal đã đặt nền móng cho lĩnh vực hóa học click, trong đó các khối xây dựng phân tử gắn kết lại với nhau một cách nhanh chóng và hiệu quả. Về phần mình, nhà khoa học Bertozzi đã đưa lĩnh vực hóa học click theo một chiều hướng mới và vận dụng vào những cơ quan sống.
Các nhà hóa học từ lâu đã khát khao xây dựng những phân tử ngày càng phức tạp. Trong nghiên cứu dược phẩm, điều này thường liên quan việc tác động nhằm tái tạo những phân tử tự nhiên với đặc tính y học, dẫn tới nhiều cấu trúc phân tử đáng mong đợi nhưng thường tốn nhiều thời gian và chi phí để sản xuất. “Giải Nobel Hóa học 2022 tập trung vào việc làm những quá trình khó khăn trở nên dễ dàng hơn. Những phân tử chức năng có thể được xây dựng theo cách thức trực tiếp hơn”, theo Chủ tịch Hội đồng Nobel Hóa học Johan Aqvist.
Trong số những nhà khoa học phát triển các lĩnh vực trên, ông Sharpless là người tiên phong khi vào năm 2001 đưa ra khái niệm hóa học click, một dạng hóa học đơn giản và đáng tin cậy, trong đó những phản ứng diễn ra nhanh chóng và tránh được những phụ phẩm ngoài ý muốn. Không lâu sau đó, ông và ông Meldal độc lập công bố nghiên cứu về thành phần chính của hóa học click là phản ứng cộng đóng vòng azide-alkyne. Đây là phản ứng hiệu quả được sử dụng rộng rãi ngày nay. Phản ứng này được sử dụng trong phát triển dược phẩm, lập bản đồ ADN, tạo vật liệu phù hợp với mục đích cùng nhiều ứng dụng khác.
Tiềm năng ứng dụng
Bà Bertozzi giúp giới khoa học tiến xa hơn trong phát triển lĩnh vực hóa học click. Để lập bản đồ những phân tử sinh học quan trọng nhưng khó tìm trên bề mặt tế bào, gọi là glycan, bà phát triển phản ứng click hoạt động bên trong tổ chức sống. Phản ứng sinh - trực giao của bà diễn ra mà không làm gián đoạn quá trình hóa học thông thường của tế bào.
Những phản ứng trên đang được giới nghiên cứu dùng rộng rãi trên toàn cầu để khám phá tế bào và theo những dõi quá trình sinh học. Sử dụng phản ứng sinh - trực giao, các nhà nghiên cứu đã cải tiến thuốc điều trị ung thư, hiện nay đang được thử nghiệm lâm sàng. “Hóa học click và phản ứng sinh trực giao đã đưa hóa học vào kỷ nguyên hữu dụng, mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại”, theo Ủy ban Nobel.
Ông Sharpless từng giành giải Nobel Hóa học năm 2001 khi đã tìm ra cách kiểm soát phản ứng hóa học hiệu quả, từ đó mở đường cho các loại dược phẩm trị bệnh tim và bệnh Parkinson. Còn nhà khoa học Bertozzi là gương mặt nữ đầu tiên trong mùa giải năm nay. Năm ngoái, giải Nobel Hóa học được trao cho nhà khoa học Đức Benjamin List và nhà khoa học Scotland David W.C. MacMillan nhờ việc phát triển phương pháp xúc tác hữu cơ bất đối xứng với ứng dụng trong công nghiệp dược phẩm và pin quang điện.
| Nhà khoa học giải mật gien người Neanderthal nhận Nobel Y học 2022 |
Bình luận (0)