Quang cún

Tôi vừa có chuyến “ba cùng” với người Thái ở Sơn La, cảm nhận thêm được nhiều điều hay, mới lạ từ cuộc sống nơi đây.

Dân tộc Thái có từ “quang cún” để chỉ người lang thang nay đây mai đó. Họ đi hát, kể chuyện, làm những việc nghĩa cử. Nhưng quang cún không phải kẻ lang thang vô định. Đó là người sống có tình - tình người, tình làng bản, tình đất nước.

Người quang cún chứa chất trong tim họ dòng máu mạnh mẽ đậm tình người, chất nhân văn. Họ giàu văn hóa sống vì họ đi nhiều, họ trọng tình nghĩa vì họ biết nhiều. Những lời hát, câu chuyện họ kể thức tỉnh con người, kéo người ta ra khỏi cõi u mê để đừng sống chỉ biết có mình. Người quang cún biết đau với đời, biết chia sẻ và họ quyết không ngậm miệng trước những sự vô lý bất công. Cái nhân trong họ cho họ cái dũng với đời để cất lên tiếng nói, về những điều mà nhiều người biết nhưng ít ai dám nói. Cái trí của người quang cún cho họ văn hóa sống cộng đồng, biết phân biệt phải trái, đúng sai...

Với người quang cún, mái nhà của họ là bầu trời, căn nhà của họ là cả làng bản, người ruột thịt của họ là cộng đồng chứ không chỉ riêng gia tộc, dòng họ nào. Họ sống vì mọi người nhưng họ không phải là ông chủ tịch hay bí thư. Quang cún chỉ là kẻ vân du trong cuộc sống làng bản, tuy nhiên không thể thiếu với cộng đồng người Thái. Giá bí thư hay chủ tịch nơi đây có thêm phẩm chất một quang cún thì xã hội chắc hay lắm, vui lắm.

Người quang cún không nhiều, nhưng nhiều người biết đến quang cún. Khi trời yên biển lặng quang cún đi hát về tình yêu, kể về lối sống tốt đẹp, tình nghĩa. Khi bản làng lâm nạn, gặp chuyện không hay, quang cún chẳng nề hà lên tiếng bênh vực cho cộng đồng với cái nhìn chân thực để bênh vực, níu kéo chân lý về với con người.

Khi nghe ông Đinh Chanh, một người Mường ở Sơn La lấy vợ Thái và gần như đã “Thái hóa” kể chuyện say sưa về quang cún, tôi giật mình: hình như chính ông đã là một quang cún. Tôi thầm định nghĩa quang cún là người thức tỉnh. Nếu dịch tiếng Thái sang tiếng Kinh tôi sẽ dịch như thế. Và thế mới sát nghĩa.

Tôi chỉ muốn thốt lên: Quang cún, ta yêu người lắm thay.

Chúng ta đang rất cần có nhiều quang cún.

Tôi đang muốn học làm một quang cún dù không phải là người Thái.

4.2012
Đỗ Đức