Tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM, mỗi ngày tiếp nhận hàng chục người nhiễm SLG. Hiện nay dịch bệnh SLG đã có mặt ở hơn 45 tỉnh thành trong cả nước.
Có hai loại SLG: SLG lớn và SLG nhỏ.
1. SLG lớn:
Ở Việt Nam, bệnh do hai loài thuộc họ sán lá gây nên là Fasciola hepatica, Fasciola gigantica. SLG lớn hình chiếc lá, kích thước 30 x 10-12 mm ở trâu bò. Sán thường ký sinh ở gan và đường mật những động vật ăn cỏ.
Ấu trùng đuôi Fasciola gigantica bám vào rau cỏ thủy sinh như rau ngổ, rau cải xoong, rau muống, rau cần... Những loại rau này, nếu rửa không sạch thì người ăn sẽ bị nhiễm ấu trùng SLG lớn. Ấu trùng SLG lớn chết ở nhiệt độ 60-70 độ C, nhưng nếu ta ăn rau sống, hoặc lẩu tái chưa đủ 40-50 độ C thì ấu trùng SLG vẫn sống được.
* Triệu chứng:
Khi người ăn phải ấu trùng SLG lớn, sau 1 giờ, ấu trùng thoát kén và xuyên qua thành ruột. Sau 2 giờ, xuất hiện trong ổ bụng, tiếp tục xuyên vào gan và cư trú ở đó vào ngày thứ 6. Nhưng với một số trường hợp, ấu trùng theo đường máu cư trú ở các cơ quan khác như phổi, dưới da thì chúng vẫn phát triển được thành SLG. Thời gian từ khi nhiễm đến khi xuất hiện trứng trong phân ở người là 3-4 tháng. Tuổi thọ của SLG lớn ở người từ 9-13,5 năm. SLG lớn hấp thụ chất dinh dưỡng của người qua máu.
Các biểu hiện lâm sàng thường gặp: đau vùng gan, sốt, sụt cân, khó tiêu, rối loạn tiêu hóa, đau thượng vị, sẩn ngứa, kiểm tra máu bạch cầu ái toan cao, triệu chứng viêm đường mật, viêm gan thể u và có liên quan đến lịch sử ăn sống rau thủy sinh. Sán có thể di chuyển ra ngoài gan (chui ra khớp gối, dưới da ngực, áp xe đại tràng, áp xe bụng chân...).
* Thuốc đặc trị SLG
Từ năm 2003 đến nay, Triclabendasole (tên biệt dược là Egaten do Hãng dược phẩm Novartis, Thụy Sĩ sản xuất) là loại thuốc điều trị nhiễm SLG hiệu quả nhất, liều 10 mg/kg chia 2 lần cách nhau 6 - 8 giờ (uống sau khi ăn no). Tuy nhiên, nhược điểm là thuốc khó tìm và giá đắt, khoảng 3 triệu đồng/liều 2 viên.
BV Bệnh nhiệt đới đã áp dụng loại thuốc chữa sốt rét Artesunate để điều trị 300 ca SLG và tỷ lệ hết bệnh hẳn sau 1 năm đạt 75%-80%, chi phí điều trị chỉ khoảng 100.000 đồng.
* Cách phòng tránh:
Đối với người, cần rửa sạch các loại rau trồng trong nước, ăn chín, uống sôi.
Đối với trâu, bò, dê..., hằng năm cần phải cho tẩy giun sán. Cần xử lý phân của những loài động vật này trước khi sử dụng làm phân bón lót bằng cách mang ủ trước khi bón trực tiếp cho đồng ruộng.
2. SLG nhỏ:
Ở Việt Nam, bệnh chủ yếu thường do giống Clonorchis
sinenris và Opisthorchis viverrini gây ra. Các loài cá nước ngọt là vật chủ trung gian của SLG nhỏ, chủ yếu là mè, diếc, trắm, trôi, rô phi...
SLG nhỏ trưởng thành sống trong đường mật của người hoặc một số động vật (chó, mèo...) và đẻ trứng. Trứng sán theo mật xuống ruột và bị thải ra ngoài qua phân, khi xuống nước, nở thành ấu trùng lông rồi vào ốc để phát triển thành ấu trùng có đuôi, xâm nhập vào cá, tiếp tục phát triển thành nang ấu trùng, ký sinh chủ yếu trong cơ cá. Khi vào ruột non của người sẽ xuyên qua thành ruột, qua ổ bụng rồi vào gan, sau khoảng một tháng phát triển thành sán trưởng thành và tiếp tục đẻ trứng.
SLG nhỏ gây tổn thương nghiêm trọng ở gan, tạo điều kiện để ung thư gan phát triển.
* Triệu chứng:
Ở giai đoạn khởi phát, bị rối loạn tiêu hóa: chán ăn, không tiêu, buồn nôn, đau âm ỉ vùng gan, tiêu chảy và táo bón thất thường, có thể phát ban, nổi mẩn và bạch cầu ái toan tăng đột ngột.
Thời kỳ toàn phát: thiếu máu phù nề từ chi dưới đến toàn thân, gầy sút nhanh rõ rệt. Có thể chảy máu cam, nôn ra máu kéo dài hoặc sốt kiểu sốt rét. Ngoài ra, đau âm ỉ vùng gan, vàng da nhẹ, phân trắng, nước tiểu vàng sẫm. Có thể gây tắc mật hoàn toàn, dẫn đến xơ gan và tử vong.
Để xác định bệnh SLG, chủ yếu là xét nghiệm phân tìm trứng sán. Ngoài ra, có thể hút dịch tá tràng hoặc dịch mật để tìm trứng sán.
* Cách phòng tránh:
Phát hiện và điều trị sớm người bệnh, gia súc mắc bệnh; không ăn gỏi cá, hoặc cá chưa nấu chín kỹ. Đồng thời tăng cường vệ sinh môi trường: quản lý phân, nước, rác, không phóng uế bừa bãi, không dùng phân tươi bón ruộng hoặc nuôi thủy sản.
|
Đến đâu xét nghiệm nhiễm SLG ? Khi bị đau hạ sườn phải hoặc thượng vị, khó tiêu, nghi ngờ mình bị nhiễm giun sán, nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa sau: - Tại miền Bắc: Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng trung ương (245 Lương Thế Vinh, Hà Nội). - Tại miền Trung: Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn (16 Nguyễn Thái Học, Quy Nhơn). - Tại miền Nam: Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng TP.HCM (669 Trần Hưng Đạo, TP.HCM), hoặc Bộ môn Ký sinh học - Trường ĐH Y Dược TP.HCM (217 Hồng Bàng, Q.5, TP.HCM). |
TS Bùi Mạnh Hà
Bình luận (0)