Sự thay đổi thể trọng cơ thể nếu là do chủ ý thay đổi chế độ ăn hay luyện tập thì không đáng ngại nhưng nếu thay đổi trọng lượng cơ thể mà không rõ nguyên nhân mặc dù đã xem xét kỹ các lý do thì đó thường là biểu hiện của bệnh lý và thường phải đi khám BS để xác định nguyên nhân.
1. Tăng cân. Bệnh béo phì là một trong những mối quan tâm lớn của cộng đồng về mặt sức khỏe. Tuy nhiên việc tìm ra nguyên nhân và cách khắc phục thường không quá khó khăn. Những người béo phì thường do ăn nhiều, ít vận động, việc đưa vào cơ thể một lượng thừa calori so với nhu cầu là nguyên nhân gây béo phì trong phần lớn các trường hợp và ít khi là do nguyên nhân bệnh lý ngoại trừ có hội chứng Cushing do dùng quá nhiều hoặc lạm dụng các loai thuốc corticoid. Ngoài ra béo phì cũng có thể gặp trong các bệnh nội tiết khác như giảm chức năng tuyến giáp, tuyến sinh dục hay một số bệnh bẩm sinh gây béo phì. Các trường hợp này hiếm gặp và tần suất mắc bệnh không mang tính phổ thông có ý nghĩa cộng đồng. Tuy ít có nguyên nhân bệnh lý nhưng về lâu dài béo phì lại đưa đến những bệnh lý liên quan nặng nề khác như xơ vữa động mạch, tăng huyết áp...
2. Sút cân. Sút cân mà không thấy lý do về ăn uống thì còn nghiêm trọng hơn cả tăng cân vì có nguy cơ lớn là mắc một bệnh thực thụ, nếu không được khống chế thì hầu hết bất cứ một bệnh nặng nào cũng có thể gây sút cân mà cơ chế thông thường là do chán ăn hay hậu quả của các rối loạn sinh lý bệnh trực tiếp ở gan, dạ dày, ruột hoặc do trầm cảm. Một số bệnh liên quan đến sút cân thương gặp và cần phát hiện điều trị sớm bao gồm:
* Đái tháo đường: đầu tiên sút cân trong đái tháo đường là do mất dịch và hậu quả của tình trạng đường bị theo ra trong nước tiểu làm tiêu kiệt calori, tiếp đến là rối loạn các hocmon đặc trưng của bệnh làm tăng quá trình tiêu thụ Protein và Lipit. Cơ thể ở trạng thái dị hóa mạnh. Một đặc điểm của sút cân trong bệnh đái tháo đường là người bệnh vẫn ăn nhiều.
* Bệnh nội tiết: sút cân thường gặp trong các trạng thái ưu năng tuyến giáp mặc dù đa số người bệnh vẫn thèm ăn và ăn rất nhiều song do quá trình dị hóa chiếm ưu thế nên lượng calori tiêu thụ là đáng kể so với lượng calori đưa vào, vì vậy mà người bệnh vẫn gầy. Một số nguyên nhân khác gây sút cân trong nhóm bệnh nội tiết là chuyển hóa quá mức do u tế bào ưa crom; thiểu năng tuyến yên hay tuyến thượng thận cũng có thể gây sút cân.
* Bệnh dà dày - ruột: sút cân gặp trong chứng đi tiêu mỡ, viêm tụy mãn hoặc bệnh xơ nang mặc dù ăn vẫn bình thường, thậm chí còn ăn nhiều. Bệnh tiêu chảy mạn tính do viêm ruột, bệnh trào ngược dạ dày thực quản hay loét thông thường cũng có thể gây sút cân. Nguyên nhân sút cân trong nhóm bệnh lý đường ruột thường do rối loạn hấp thu.
* Nhiễm trùng: bao giờ cũng phải được đặt ra ở những bệnh nhân sút cân mà không cắt nghĩa được, đứng hàng đầu là bệnh lao, bệnh nấm, apxe gan do amíp… Những biểu hiện nhiễm trùng trong các bệnh này thường kín đáo, cơ chế của sút cân trong nhiễm trùng thường do chán ăn và kèm theo các rối loạn chuyển hóa dẫn đến sự cân bằng N âm.
* Bệnh ác tính: Đây cũng là một nguyên nhân quan trọng nhất gây sút cân mà không có dấu hiệu và triệu chứng nào đáng kể ở giai đoạn, đầu đặc biệt là các khối u ở đường tiêu hóa như đường dạ dày, ruột và gan, tụy… Mặc dù bệnh ác tính có thể gặp ở bất cứ cơ quan nào song đây là những vị trí thường gặp nhất. Cơ chế của sút cân trong bệnh ác tính thường bao gồm nhiều yếu tố tham gia, bao gồm cả chán ăn, kém hấp thu và rối loạn chuyển hóa cùng với sự tiêu phí calori do xâm lấn của khối u.
* Sút cân trong bệnh tâm thần: sút cân rất nhiều là do chán ăn tâm thần như tâm thần phân liệt hay trầm cảm.
* Bệnh thận: Một trong những biểu hiện sớm nhất của tăng uré máu là chán ăn, vì vậy bệnh nhân sút cân không giải thích được đều phải XN chức năng thận.
Tóm lại, dù sút cân hay tăng cân mà không rõ lý do, không cắt nghĩa được đều cần phải được khám xét thận trọng mặc dù sút cân thường đặt ra vấn đề bệnh lý nhiều hơn và thường là dấu hiệu của một bệnh thực thể quan trọng. Nếu sút cân có kèm theo ăn nhiều thì có nhiều khả năng là bệnh đái tháo đường, nhiễm độc giáp hoặc kém hấp thu hay bệnh bạch cầu, u lympho…; nếu ăn vẫn bình thường hoặc giảm thì rất có thể do bệnh ác tính, nhiễm trùng, bệnh thận hay rối loạn tâm thần, cần phải được kiểm tra kỹ.
BS Bạch Long
Bình luận (0)