Thuốc lá thế hệ mới có phải là… thuốc lá?

Các chuyên gia y tế trong và ngoài nước đều khẳng định, không có sản phẩm chứa nicotin nào là an toàn. Khoa học đã cho thấy nicotin dù không phải là chất gây ra các căn bệnh do hút thuốc lá, nhưng vẫn là chất gây nghiện và không thích hợp cho thanh thiếu niên, phụ nữ có thai. Tương tự, các sản phẩm nicotin thay thế: miếng dán nicotin, bình xịt nicotin, ống hít nicotin… các bác sĩ vẫn kê toa giúp bệnh nhân cai nghiện thuốc lá điếu cũng có những tác động khác nhau lên cơ thể.

Thuốc lá thế hệ mới ứng dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy và không tạo khói, nhưng vẫn đáp ứng được nhu cầu nicotin cho người hút thuốc lá trưởng thành. Thuốc lá thế hệ mới được nghiên cứu phát triển theo hướng giảm thiểu các chất gây hại và có tiềm năng gây hại đối với sức khỏe người dùng và cả người hút thuốc lá thụ động.

Thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử được xem là điển hình của các loại thuốc lá thế hệ mới. Luật sư Võ Văn Đông, Giám đốc Công ty TNHH M&K (TP.HCM) cho biết, Khoản 1 Điều 2 Luật phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2012 đã định nghĩa: “Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”. Cũng theo luật sư Đông, theo Khoản 3 Điều 1 của luật này thì “nguyên liệu thuốc lá là lá thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá”.

Như vậy có thể thấy, thuốc lá làm nóng dù khác biệt về công nghệ, cách vận hành và bản chất sản phẩm, nhưng vì có nguyên liệu thuốc lá nên theo định nghĩa, thuốc lá làm nóng sẽ cần theo danh mục “thuốc lá khác” và chịu quản lý của Luật phòng chống tác hại thuốc lá ở góc độ quản lý. Mặt khác, công ước khung FCTC của WHO đã khẳng định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá, và cần được quản lý như thuốc lá. (Nhưng chưa có quy định đối với thuốc lá điện tử).

Thuốc lá thế hệ mới đã chính thức có mặt ở nhiều quốc gia

Trong khi đó thuốc lá điện tử (e-cigarette hoặc vape) dù cũng loại bỏ được quá trình đốt cháy để tạo ra nicotin, nhưng nicotin trong thuốc lá điện tử không đến từ nguồn nguyên liệu thuốc lá như thuốc lá làm nóng mà sử dụng dung dịch có chứa chất nicotin hóa lỏng. Thuốc lá điện tử có 2 loại: hệ thống đóng là loại dùng kèm với ống chứa dung dịch sử dụng một lần (không thể tự châm thêm dung dịch khác), và hệ thống mở là loại có thân chứa (tank) có thể bơm dung dịch vào để dùng tiếp. Dung dịch của thuốc lá điện tử thường chứa nicotin, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật. Tuy nhiên với loại hệ thống mở thì người dùng có thể “tùy biến” sử dụng các hóa chất, hương liệu khác, không phải là các sản phẩm dung dịch nicotin chuẩn được cung cấp kèm theo bởi nhà sản xuất thiết bị (tẩu vape)…

Tính đến nay thuốc lá thế hệ mới đã có mặt trên nhiều quốc gia như Anh, Nhật, Mỹ. Riêng thuốc lá làm nóng đã được cho phép ra mắt tại 57 thị trường, trong đó có Anh, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga… So với thuốc lá làm nóng thì thuốc lá điện tử bị nhiều hoài nghi hơn vì những trường hợp tử vong liên quan đến sản phẩm này tại Mỹ vào năm 2019. Nhìn vào bề nổi có thể thấy các ca tử vong đến từ việc sử dụng thuốc lá điện tử, nhưng theo các chuyên gia, những vấn nạn do thuốc lá điện tử gây ra, không phải do dung dịch nicotin mà chủ yếu do việc sử dụng biến tướng các loại hương liệu khác tự chế hoặc mua không rõ nguồn gốc, sai chỉ định đối với loại thuốc lá điện tử loại hệ thống mở. Các trường hợp tử vong năm 2019 bùng nổ là do người dùng tự thay thế sản phẩm bằng những dung dịch đến từ thị trường đen. Cụ thể,Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC công bố, hầu hết ca EVALI ở Mỹ năm 2019 là do người dùng pha trộn các dung dịch hóa chất tự chế, hàng không rõ nguồn gốc (từ Mexico, Trung Quốc…). Tính đến nay tỷ lệ lớn những ca tử vong do thuốc lá điện tử đều xuất phát từ việc tự bào chế dung dịch bất hợp pháp và không liên quan đến sản phẩm thuốc lá làm nóng.

Có thể thấy rằng, đều là thuốc lá thế hệ mới, và cùng hoạt động trên cơ chế loại bỏ quá trình đốt cháy tạo khói, nhưng có sự khác biệt về bản chất giữa các sản phẩm. Việc hiểu đúng bản chất cũng như mức độ giảm thiểu tác hại của từng loại, để có chính sách quản lý phù hợp là điều cần thiết, giúp công cuộc phòng chống tác hại khói thuốc lá hiệu quả, toàn diện và thực tế hơn.