Sức mạnh Hàn Quốc từ nội lực phù sa văn hóa

Chúng tôi trò chuyện mấy lần, hơn thời gian 4 giờ hành trình thực tế hàng không, do lịch làm việc kín dày của GS-TSKH-NGND Vũ Minh Giang (ảnh).

GS-TSKH-NGND Vũ Minh Giang

Và thế là, qua những lát cắt được quán chiếu bằng tư duy độc đáo, uyên bác với tâm hồn nghệ sĩ đã cho tôi được du hành Đông Á, đến Cao Ly trong quá khứ - hiện tại và tương lai.

Lương duyên Việt - Hàn

Thưa GS Vũ Minh Giang, chúng ta khởi hành không phải từ Nội Bài, mà chính ở khu đô thị Mễ Trì này, nơi dấu ấn Hàn Quốc (HQ) ngợp các biển hiệu. Văn hóa tiêu dùng, phim, nhạc HQ đang chiếm thị phần đáng kể ở Việt Nam hơn các nước trong khối ASEAN. Mối lương duyên chăng?

Chúng ta bay rồi đấy, từ ngàn năm trước. Cuối thời Lý, đã có hai nhân vật từ Đại Việt đến Cao Ly (tên của quốc gia trên bán đảo Triều Tiên từ thế kỷ 9 - 14) là Lý Long Tường và Lý Dương Côn đều dòng dõi vua Lý. Hai nhân vật rất nổi tiếng ở xứ sở kim chi. Lý Long Tường là danh tướng đánh thắng quân Nguyên ở Cao Ly. Lý Dương Côn có hậu duệ thứ 6 làm Tể tướng triều Cao Ly. Hậu duệ đời thứ 26 của Lý Long Tường là doanh nhân Lý Xương Căn đã về Việt Nam đầu tư và đã được nhập quốc tịch Việt Nam.

Hiện, số lượng khoảng 300.000 cô dâu Việt Nam lấy chồng HQ có lẽ cũng giữ vị trí hàng đầu trong lực lượng phụ nữ Việt Nam xuất giá ở nước ngoài.

Trong các lần đi sứ tại Trung Quốc, sứ thần Đại Việt và Triều Tiên có nhiều cuộc tiếp xúc và giao lưu với nhau. Theo thống kê sơ bộ, có tới 11 cuộc tiếp xúc giữa các sứ thần Đại Việt và Triều Tiên từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 19.

Tại các cuộc gặp gỡ này, sứ thần hai nước thường dùng bút đàm để đối đáp, xướng họa thơ văn. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan (1528 - 1613) từng gặp gỡ sứ thần Triều Tiên Lý Toái Quang vào năm 1597, khi ấy hai người đã mến tài nhau. Phùng Khắc Khoan dâng 30 bài thơ mừng thọ vua Minh Thần Tông. Vua Minh khen ngợi liền sai khắc in để ban hành trong nước. Lý Toái Quang được mời viết tựa cho tập thơ.

Cổng Quang Hoa, lối vào Cung Gyeong bok

Quách Xuân Phương Thảo

Lý Toái Quang ca ngợi: Giao Châu (cách người Trung Quốc gọi Đại Việt) là nơi có nhiều châu báu, vàng ngọc, đồi mồi, ngà voi, tê giác... Nhưng do khí tinh anh trong lành đặc biệt chung đúc nên người kỳ tài sinh ra ở đấy, há chỉ những của lạ mà thôi đâu.

Lê Quý Đôn (1726 - 1784) khi làm chánh sứ sang nhà Thanh năm 1761, đã kết bạn với sứ thần Triều Tiên là Trạng nguyên Hồng Khải Hy. Chính Lê Quý Đôn sau khi sứ Triều Tiên về đã viết về nước này trong sách Kiến văn tiểu lục, có nhận xét: “Nước Cao Ly... người dân hiền lành cẩn thận, ham đọc sách, thạo văn học, trọng lễ nghi”...

Biến những gì đã có thành lợi thế

Phim cổ trang HQ hay làm về thời kỳ Choson. Xin GS cho biết kỹ hơn về thời này!

Có bộ phim Triều đại Chosun (còn có cách viết Joseon), cũng có tờ báo lớn của HQ là Chosun Ilbol và Đại học Chosun (1946, TP.Gwangju).

Chosun là Triều Tiên - triều đại tồn tại từ 1392 đến năm 1897. Hơn 5 thế kỷ trị vì, thời kỳ thịnh trị nhất là dưới triều vua Sejong (Teajong, Thế Tông 1418 - 1450). Vua thứ 4 của Triều Tiên đã có công đưa văn hóa phát triển rực rỡ. Sejong cho lập điện Tập hiền mời các trí thức tài giỏi về làm việc, ban hành chữ cái Hangul, chữ cái in rời và quyết định lập kho lưu trữ. Chữ cái tượng thanh này ký âm được tiếng Triều Tiên đã xô đổ sự phản đối do ý thức lệ thuộc Hán văn của đông đảo nho sĩ trong nước. Diễn đạt được âm sắc tiếng Triều, hơn 20 chữ cái dễ đọc dễ nhớ, thuận cả cuộc sống lẫn sáng tạo văn thơ. Chữ Hán tượng hình, mỗi chữ chỉ được một từ, sẽ rất tốn công và thời gian khi làm mộc bản. Hangul chữ rời, dễ đúc bằng kim loại đồng - phát minh lớn của Thế Tông.

Thế Tông anh minh còn cho lập Tứ khố. Mỗi văn bản sao ra làm 4, đề phòng thất lạc, hỏa hoạn, chiến tranh.

Tượng vua Sejong

Như vậy, HQ - Con rồng châu Á mấy thập kỷ cuối thế kỷ 20 đã có cú chạy đà ngoạn mục từ phát minh của Thế Tông?

Có thể coi như vậy. Tôn chỉ phát triển đất nước của Tổng thống Park Chung Hee nửa thế kỷ trước là: “Biến tất cả những gì người HQ có thành lợi thế!”. Park Tae Joon từ bãi biển hoang sơ đã xây dựng Tập đoàn thép Posco có lúc dẫn đầu thế giới. Tính nóng nảy cũng thành lợi điểm cùng sự mạnh mẽ, quyết đoán của tính cách đàn ông HQ phát huy khi đầu tư mạo hiểm, trong khi người Nhật thì chính xác, cầu toàn.

Nhật cai trị bán đảo Triều Tiên 1910 - 1945. Người HQ học người Nhật về kỹ thuật, nhưng học trong quyết chí tìm cách vượt thầy. Họ phát triển các tập đoàn lớn khiến thế giới vị nể.

Họ biết khai thác văn hóa như tài nguyên để làm giàu. Chính phủ chi cho ngàn sinh viên, học viên sang Mỹ học điện ảnh. Công nghiệp điện ảnh không chỉ đem lại doanh thu kinh tế mà còn là lợi khí truyền bá văn hóa.

Đất nước công nghiệp phát triển điện ảnh thành K-Cannes, K-Pop, mỹ phẩm và mỹ viện cũng là công nghiệp hàng đầu. Người Hàn dấn thân mãnh liệt trên đường hội nhập với xã hội văn minh.

Một cửa hàng bánh mì Việt Nam tại Seoul

Lợi thế ngoại giao

Sự tương đồng văn hóa Việt Nam - HQ là lợi thế ngoại giao bền vững phải không, thưa GS?

Hai nước đều dạng bán đảo, 3 phía biển 1 phía đất liền. Xưa kia có biến loạn là người Việt Nam chạy sang HQ. Văn hóa HQ du nhập mạnh mẽ nhất vì tương hợp văn hóa. Vì thế, không ngẫu nhiên mà cô dâu Việt Nam ở HQ ngày càng tăng. Không ngẫu nhiên mà HLV Park Hang-seo thành công tại Việt Nam. Vì ông biết thổi vào cầu thủ tinh thần, ý chí dân tộc. Học trò kém kỷ luật thì ông dùng giải pháp tâm lý, như bố bảo con, khuyên răn như trong gia đình nên thầy trò cảm thông sâu sắc. Ông phát huy sự khéo léo của cầu thủ Việt Nam. HLV Park thành công ở Việt Nam còn vì nhân dân Việt Nam yêu bóng đá và tin quý ông.

Nhiều lần công tác HQ, GS đã có những chuyến thẩm du văn hóa. HQ hiện đại vẫn giữ được hầu hết vốn quý truyền thống và lịch sử. Do đầu tư lớn bảo vệ di sản chăng?

Sau chiến tranh, HQ bị phá hủy nhiều di tích. Khi kinh tế khá lên, họ tái tạo, trùng tu ngay. Hầu hết các chùa lớn, cung điện đều được phục dựng nguyên trạng, không để hoang phế, tàn phá đến xóa sổ vì sự kém ý thức. Các tòa thành, cung điện được bảo tồn và phát huy tối đa, trường quay cũng đưa vào khai thác du lịch.

Sức mạnh HQ từ nội lực phù sa văn hóa trao truyền qua các thời đại là minh chứng sống động của tài nguyên nội sinh; là hiện thực kỳ diệu nối kết từ quá khứ mà từ đó thấy tương lai rạng rỡ!

Còn hình ảnh trong phim: Phụ nữ HQ chú trọng làm tương, kim chi, các món truyền thống và nhiều loại bánh dịp Trung thu. Thực tế thì sao ạ?

Điều này thì phim như cuộc sống. Người HQ không thích so sánh với Nhật, nhưng về nghi lễ cổ truyền thì tôi liên hệ. Nhật bỏ Tết truyền thống theo nguyệt lịch là đáng tiếc. HQ vẫn giữ nguyên mọi phong tục, nhất là đón Trung thu và Tết Nguyên đán. Từ đứa trẻ đã được giáo dục coi trọng mỹ tục, trang phục cổ truyền. Mỗi sự kiện quan trọng là trẻ già đều mặc hanbok. Ở xã hội HQ hôm nay, những ai am hiểu truyền thống và lịch sử được trọng thị, coi là chỉ dấu của văn hóa, văn minh.