Tháo chốt để kinh tế tư nhân bứt phá: Hạn điền 'trói'nông nghiệp

Vì sao trụ cột nông nghiệp kém hấp dẫn?

Năm 2024, cả nước xuất siêu đạt 25 tỉ USD thì riêng ngành nông nghiệp chiếm gần 18 tỉ USD, tương đương 72%. Con số này có thể nhân lên gấp nhiều lần nếu nông nghiệp được cởi trói.

TS Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty CP thực phẩm Sao Ta (FIMEX), nguyên Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP), nhận xét: Hạn điền đang "trói" cả nông dân chưa thể giàu có, doanh nghiệp (DN) không mạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp. Theo Nghị định 43/2014, tùy theo vùng hạn mức với đất trồng cây hàng năm, đất nuôi thủy sản không quá 30 ha; đất trồng cây lâu năm và đất trồng rừng không quá 100 - 300 ha.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

"Một DN muốn đầu tư sản xuất lớn thì cần phải có diện tích lớn. Nhưng do vướng hạn điền nên muốn phát triển một dự án 100 ha nuôi tôm, DN phải bỏ tiền ra mua đất rồi nhờ 3 - 4 người khác đứng tên. Rồi đất đó phải giao lại cho Nhà nước để Nhà nước làm thủ tục cho chính DN đó thuê lại có thời hạn. Đây là điều khiến các DN lo sợ rủi ro. Cũng có trường hợp Nhà nước có đất sẵn nhưng phải đấu thầu để được thuê, nhưng thường không phù hợp với nhu cầu sản xuất của DN. Đây chính là nguyên nhân khiến nông nghiệp của chúng ta vẫn manh mún, nhỏ lẻ", ông Lực nói và lưu ý, cần mở rộng hạn điền, ban hành chính sách khuyến khích đầu tư lớn vào lĩnh vực nông nghiệp để tạo nên các trang trại lớn hàng trăm, hàng ngàn hecta.

Trang trại lớn, sản xuất lớn sẽ khắc phục các điểm yếu trên và cũng là nền tảng để cấu trúc lại không gian nông thôn, hình thành các cụm dân cư lao động nông nghiệp. Việc này sẽ mang lại nhiều lợi ích: Thứ nhất là thuận lợi đầu tư cơ sở hạ tầng điện, đường, trường, trạm, tăng phúc lợi dân cư nông nghiệp. Thứ hai là hạn chế việc ly nông, ly hương mà thực tế cho thấy hàng triệu lao động nông nghiệp ở ĐBSCL đã rời bỏ quê nhà tìm việc ở các tỉnh thành miền Đông Nam bộ.

Thực tế cũng cho thấy, những trói buộc này khiến vựa lúa, cá, rau quả... không đủ sức thu hút được các DN tư nhân đầu tư mạnh mẽ vào nông nghiệp. Báo cáo Phát triển kinh tế thường niên ĐBSCL 2024 do VCCI và Đại học Fulbright VN công bố cho thấy, năm 2023, vốn đầu tư tư nhân vào ĐBSCL đạt khoảng 153.000 tỉ đồng, chiếm 61% tổng vốn đầu tư toàn xã hội của vùng. Tuy nhiên, xét về quy mô thì chỉ cao hơn vùng khu vực Trung du miền núi phía bắc và Tây nguyên - hai nơi có mức đầu tư tư nhân thấp nhất cả nước.

Tỷ trọng vốn đầu tư tư nhân của ĐBSCL so với cả nước giảm từ 14,9% năm 2014 xuống 12,4% năm 2023. Khoảng 43% vốn đầu tư tư nhân tại ĐBSCL nằm trong khu vực hộ gia đình, tuy cao hơn đáng kể so với mức trung bình cả nước là 31% nhưng tỷ trọng này không phản ánh sự năng động trong đầu tư của hộ gia đình mà chủ yếu do thiếu sự tham gia của khu vực DN.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Biến nông hộ thành gia trại, trang trại và doanh nghiệp

TS Đặng Kim Sơn, Chủ tịch Hiệp hội DN ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao (nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và chiến lược NN-PTNT), phân tích: Trong lĩnh vực nông nghiệp, kinh tế tư nhân có đặc thù khi có cùng lúc 2 thành phần rất quan trọng là DN tư nhân và kinh tế hộ gia đình. Với VN, kinh tế hộ gia đình đóng một vai trò rất quan trọng. Chúng ta đang có đến 9 triệu nông hộ, những thành tựu trong lĩnh vực nông nghiệp thời gian qua như đảm bảo an ninh lương thực, đáp ứng đầy đủ nhu cầu tiêu dùng của dân số 100 triệu người và còn dư để xuất siêu đến gần 18 tỉ USD.

Dù vậy, TS Đặng Kim Sơn thừa nhận: Có một thực tế đáng buồn là quy mô từng nông hộ rất nhỏ lẻ, manh mún, được xếp vào hàng các nông hộ có diện tích sản xuất bình quân nhỏ nhất thế giới. "Đã nhỏ lại còn lẻ, nông hộ ở VN rất ít liên kết với nhau trong các tổ chức kinh tế hợp tác và cũng ít kết nối với DN. Nền sản xuất nhỏ lẻ ấy tạo ra một vòng luẩn quẩn về thiếu vốn và khó tiếp cận vốn vay từ các tổ chức tín dụng, khó tiếp cận khoa học - công nghệ, chịu nhiều nguy cơ rủi ro, luôn khó khăn về thị trường... Họ bị vướng trong cái vòng nhỏ lẻ ấy và bao nhiêu năm nay chưa thoát ra được để vươn lên thành các gia trại, trang trại, chưa nói đến việc khởi nghiệp thành DN", TS Sơn nêu rõ.

Theo TS Đặng Kim Sơn, cánh cửa để chuyển đổi từ sản xuất nhỏ của hộ tiểu nông sang sản xuất hàng hóa lớn chính là kinh tế hợp tác. Chỉ có liên kết lại với nhau trong những hợp tác xã (HTX) để đạt tới một quy mô sản xuất đủ lớn thì nông dân mới có điều kiện để tích lũy, tái sản xuất mở rộng.

"Nhưng đó phải thực sự là HTX kiểu mới. Ở đó hộ nông dân vẫn là tế bào sản xuất chính về sở hữu và quản lý. HTX điều hành bởi ban lãnh đạo do chính họ bầu ra sẽ liên kết với DN cung ứng nguyên vật liệu đầu vào và DN thu mua, bao tiêu sản phẩm đầu ra, đồng thời cung cấp các dịch vụ kỹ thuật phục vụ sản xuất trên quy mô lớn", ông Sơn nói và khẳng định: Có đầu vào và đầu ra ổn định, được hỗ trợ kỹ thuật và máy móc, có cơ sở hạ tầng tốt thì nông dân mới hào hứng tham gia HTX. Các HTX này cũng sẽ trở thành "lãnh địa" của các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước. Khi kinh tế nông hộ phát triển dựa vào mô hình HTX kiểu mới thì DN tư nhân cũng phải dựa vào những hiệp hội ngành hàng đủ mạnh. Bởi trong tất cả những thành tựu to lớn của nông nghiệp VN từ lúa gạo, cà phê, thủy sản và lâm nghiệp đều ghi dấu ấn đột phá dẫn dắt của các DN tư nhân.

"Nông nghiệp là lợi thế quốc gia. Nếu DN đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, chế biến sâu, tái tạo kín, gắn chặt với nông dân, kết nối với thị trường bằng các DN đầu đàn để dẫn dắt thì sẽ hình thành những ngành kinh doanh mũi nhọn, đem lại lợi nhuận lớn cho doanh gia và mở ra những hướng phát triển đột phá cho đất nước. Đây là bài học thành công của Brazil với cà phê, Malaysia với cọ dầu, Thái Lan với mía đường, Hà Lan với bò sữa, Na Uy với nghề cá, Thụy Điển với nghề rừng... Các DN tư nhân của VN thừa sức đạt tới nếu được mở đường đột phá", TS Đặng Kim Sơn hiến kế.