KGB đã triệt hạ ‘mafia cá’ Liên Xô như thế nào?

Một trong những thành công lớn nhất là việc triệt phá tập đoàn “mafia cá” với chuỗi cửa hàng Ocean sang trọng vào năm 1979. “Đại án cá” đã đưa hàng trăm quan chức các cấp - kể cả bộ trưởng, thứ trưởng - phải vào tù hoặc lĩnh án tử hình.

Hồi giữa thập niên 1970, Bộ trưởng Bộ Thủy sản Liên Xô Alexander Ishkov đã nhìn thấy các cửa hàng bán cá hiện đại ở Tây Ban Nha, với tủ trưng bày cao, hàng hóa được bày gọn gàng trên các kệ hàng san sát, có tủ cấp đông và bể cá, khách hàng có thể chọn loại cá mình cần. Khi đó, Ishkov nảy sinh ý định tạo ra một mạng lưới các cửa hàng tương tự ở Liên Xô. Điều này rất phù hợp với sự tăng trưởng tích cực trong sản xuất thủy sản của liên bang, do ngành công nghiệp cá trong những năm đó đã phát triển nhanh chóng. Ý tưởng hiện đại hóa các cửa hàng bán cá cũng góp phần vào việc thông qua một quyết định tích cực của Tổng Bí thư Leonid Brezhnev là cố gắng theo kịp các nước châu Âu phát triển

Trong thời gian kỷ lục, các thiết bị cần thiết đã được mua từ nước ngoài bằng ngoại tệ, và chỉ trong vòng vài tháng, 5 cửa hàng đầu tiên của chuỗi Ocean đã được mở tại Moscow và trở thành một loại điểm thu hút cư dân thủ đô. Họ đến đó như thể đi… du lịch nước ngoài.

Đồng thời, “ngày ăn cá” đã được phát động trên khắp đất nước – đó là ngày thứ Năm hàng tuần, khi bạn có thể thưởng thức bữa tối hải sản thịnh soạn mà giá chỉ có 30-50 kopeck (100 kopeck = 1 rúp, tỷ giá hối đoái chính thức vào cuối những năm 1970, đầu 1980 là 1 USD tương đương khoảng 1,5 rúp). Với nguồn cá đánh bắt dồi dào, Liên Xô đã thành công trong việc đối phó với nạn khan hiếm thịt.

Tháng 9/1976, Alexander Ishkov giành được quyền chuyển giao chức năng bán sản phẩm đánh bắt từ Bộ Thương mại sang Bộ Thủy sản. Không chỉ ông Bộ trưởng hả hê với thắng lợi này mà còn có nhiều kẻ cơ hội khác.

Như đã nói, sản lượng đánh bắt cá của Liên Xô thuộc hàng đầu thế giới, thừa sức đáp ứng nhu cầu nội địa. Và sự dư thừa luôn là một cám dỗ. Các vi phạm nhỏ ở tất cả các công đoạn bắt đầu ngay lập tức, và dần trở thành những ung nhọt tham nhũng lớn.

Các cửa hàng Ocean được hưởng quy chế tiêu hủy 1% lượng sản phẩm nhận được (cá nhỏ, hoặc không đạt tiêu chuẩn thương mại). Nhưng các quản lý và nhân viên Ocean đã bán 1% này ra “cửa sau”, kiếm được rất nhiều tiền.

Từ khi chức năng thương mại được chuyển giao cho Bộ Thủy sản, có rất nhiều những người “năng động” bước vào lĩnh vực này. Họ ngay lập tức nghĩ ra các kế hoạch làm thế nào để kiếm tiền mà không thu hút quá nhiều sự chú ý của các cơ quan quyền lực. Mạng lưới tham nhũng bắt đầu cuốn theo toàn bộ hệ thống, lên đến tận giới lãnh đạo chóp bu của ngành.

Ngành thủy sản hóa ra là mảnh đất rất màu mỡ cho hoạt động tham nhũng. Bên cạnh những kiểu xoay sở truyền thống, hoạt động mua bán đồ "tham nhũng" dư thừa còn diễn ra tại cơ sở đặc biệt số 208, nơi chuyên bán hàng phục vụ nhu cầu của các quan chức cấp cao. Ở đó, mọi chủng loại hàng hóa, bao gồm cả các sản phẩm khan hiếm, đều có giá rẻ. Chỉ cần 1 rúp là có thể có một bữa ăn đầy đủ 6-7 món, bao gồm cá tầm, trứng cá muối đen và đỏ. Bằng cách hối lộ, những hàng hóa này đã được đưa đến các cửa hàng Ocean bình thường (theo những chứng từ "lề trái") và được bán với giá cắt cổ. Xuất hiện hệ thống sổ sách kế toán kép. Người bán đưa phần trăm cho tổ trưởng, tổ trưởng “nộp" cho trưởng bộ phận. Xa hơn nữa - qua cửa hàng phó rồi cửa hàng trưởng, cứ thế tiền “phần trăm” được đưa lên cao hơn, cuối cùng là lên tới các văn phòng cấp bộ.

Mọi chuyện có lẽ sẽ tiếp tục diễn ra như vậy nếu không có một vụ việc khiến cơ quan điều tra chú ý. Tại một trong những cửa hàng thuộc chuỗi Ocean, một cựu chiến binh đã mua một lon cá trích cơm với nước sốt cà chua đóng hộp, nhưng thay vì cá, trong hộp lại chứa trứng cá đen rất đắt tiền. Người khác thì có lẽ sẽ chỉ đơn giản cảm ơn trời đất vì món quà bất ngờ, nhưng vị cựu chiến binh này đã thật thà trả lại món "vàng đen" cho cửa hàng. Câu chuyện về trứng cá đen trong lon cá trích được lan truyền rộng rãi và dân chúng Moscow bắt đầu đổ xô đi mua cá trích cơm đóng hộp với số lượng lớn. Một hiện tượng lạ như vậy không thể không được chú ý. Các cơ quan có thẩm quyền bắt đầu “hỏi thăm” đến Ocean.

Thì ra có một đường dây xuất khẩu lậu trứng cá đen (mặt hàng siêu cao cấp, đắt như vàng, được nhà nước quản lý rất chặt) dưới vỏ bọc lon cá trích đóng hộp rẻ tiền để qua mắt hải quan. Việc lon cá trích chứa “vàng đen” lọt vào lô hàng cá trích thật có lẽ chỉ là một sự tình cờ.

Cùng lúc đó, ông E.B. Feldman, tổng giám đốc công ty sản xuất và thương mại Ocean, và ông Fishman, giám đốc một trong những cửa hàng Oceanov thuộc công ty trên, đã rơi vào tầm ngắm của các sĩ quan KGB. Để chuẩn bị rời khỏi đất nước, họ hường xuyên đi ra nước ngoài, đổi rúp sang ngoại tệ mạnh với khối lượng lớn và chuyển vào các ngân hàng phương Tây.

Hai ông Fishman và Feldman được triệu tập để thẩm vấn. Họ đã thừa nhận tội lỗi của mình và bắt đầu hợp tác điều tra. Mớ bòng bong bắt đầu được làm sáng tỏ, những đầu dây mối nhợ dẫn đến những nhân vật cấp cao đến mức nếu đích thân Yuri Andropov không tham gia giám sát cuộc điều tra thì những kẻ gây án đã có thể thoát khỏi hình phạt. Nhận ra rằng các nhân viên KGB cũng có thể bị đồng tiền của những kẻ tham nhũng làm cho lóa mắt, Andropov đã tổ chức một nhóm điều tra gồm các chuyên gia trung thực, liêm khiết, giàu kinh nghiệm. Một nhóm như vậy đã được tập hợp trong một thời gian ngắn. Ban đầu chỉ là một nhóm, nhưng sau đó, khi rõ ràng mọi việc không chỉ giới hạn ở Moscow, nhóm đã được nâng lên thành một biệt đội với tổng cộng 120 người.

"Con cá" lớn nhất trong vụ đại án này là Thứ trưởng Bộ Thủy sản Vladimir Rytov. Ông ta cũng hợp tác điều tra, cung cấp nhiều thông tin giá trị với hy vọng được giảm nhẹ án. Tuy nhiên, ông vẫn bị kết án tử hình và hình phạt được thi hành năm 1982. Trong nhà Rytov, các nhà điều tra tìm thấy khoảng 300 nghìn rúp (một số tiền rất lớn vào thời điểm ấy).

Để xoa dịu tình hình, ngài Bộ trưởng bê bối Ishkov được cho nghỉ hưu trong yên lặng. Hai thuộc cấp của ông ta là Fishman và Feldman lĩnh án 12 năm tù mỗi người.