Đại biểu Trương Trọng Nghĩa: 'Công lý không bao giờ được phép là đối tượng mua bán'

Sáng 30.3, Quốc hội thảo luận tại hội trường về các báo cáo nhiệm kỳ của Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

Tại buổi thảo luận, các đại biểu đã gửi gắm nhiều mong mỏi về một nền tư pháp liêm chính, đại diện cho công lý.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP.HCM) ghi nhận, nhiệm kỳ qua có rất nhiều thành tích và điểm sáng trong hoạt động tư pháp nói chung, hoạt động xét xử, kiểm sát nói riêng. Ông cho rằng, thành tích đạt được “mục tiêu kép” trong nhiệm kỳ có đóng góp của hoạt động xét xử và kiểm sát, của các lực lượng bảo vệ pháp luật, phòng chống tội phạm…

Bên cạnh đó, ông cũng nêu lên một số “mong mỏi và bức xúc” của cử tri về một số tồn tại trong hoạt động xét xử và kiểm sát, hi vọng sẽ được khắc phục để hoạt động tư pháp chuyển biến tốt hơn.

Đại biểu Nghĩa cho rằng, tuy những tư tưởng và quan điểm tiến bộ của Chiến lược cải cách tư pháp theo Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị đã được thể chế hoá trong Hiến pháp 2013, sửa đổi trong các đạo luật về toà án, kiểm sát, hình sự, tố tụng hình sự, điều tra, thi hành án… nhưng thực tiễn hoạt động điều tra, truy tố, xét xử cho thấy, có những trường hợp cả điều tra viên, kiểm sát và thẩm phán còn chưa thay đổi tư duy, thói quen và nhận thức cũ để phù hợp với những quy định mới.

Nguyên tắc suy đoán vô tội và nguyên tắc bản án phải dựa vào kết quả tranh tụng tại toà chưa được áp dụng triệt để.

Trong một số vụ án hình sự lớn, các ý kiến tranh luận của luật sư nhiều khi bị phủ định bằng quyền lực của công tố và thẩm phán, mà không phải bằng các chứng cứ và luận cứ khách quan.

Nhiều trường hợp người bị tạm giữ hay tạm giam, theo luật định là những người chưa có tội, nhưng phải chịu những điều kiện giam giữ khắc nghiệt, thậm chí hơn cả thi hành án.  

Các thời hạn tố tụng, kể cả thi hành án bị trễ hạn thường xuyên, kể cả trong tố tụng hình sự, dân sự, hành chính, không ít đơn khiếu nại bị chậm trả lời, thậm chí bị quên lãng. Có những trường hợp bản án bị huỷ, sửa vì sai sót, nhưng thẩm phán khi xét xử lại vẫn theo ý mình, bất chấp ý kiến giám đốc thẩm của toà cấp trên.

Có những bản án dựa trên chứng cứ sơ sài, không xem xét chứng cứ toàn diện, khiến đương sự rất bức xúc, cho rằng có tiêu cực.

Không ít doanh nhân trong và ngoài nước hết sức lo lắng khi những phán quyết trọng tài thương mại bị toà án huỷ bỏ vì những sai sót tiểu tiết hoặc những lý do khiến họ rất ngại khi đầu tư kinh doanh ở Việt Nam.

Đại biểu Nghĩa cũng nhấn mạnh, “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” là lý tưởng và mục tiêu phấn đấu mà đảng đã đề ra và được ghi trong HIến pháp 2013, không ai có thể bác bỏ ý nghĩa tốt đẹp, đúng đắn của những mục tiêu này; trong đó, hoạt động tư pháp đóng góp trực tiếp vào mục tiêu công bằng.

“Bác Hồ nói: 'Không sợ thiếu, chỉ sợ không công bằng'. Nhớ thời đất nước nghèo khó mà được đối xử công bằng thì người dân cũng chấp nhận để vượt qua. Khi đất nước giàu có lên, không thiếu đói nữa, mà bị đối xử bất công, thì người dân vẫn bức xúc, lòng dân vẫn không yên”, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nói.

Theo đại biểu Trương Trọng Nghĩa, khi có tranh chấp, khi người dân bị bắt nạt, bị lừa đảo, bị xâm hại, họ chờ đợi nhà nước - mà trực tiếp là các cơ quan tiến hành tố tụng, khôi phục công bằng cho họ, nghĩa là ban hành phán quyết dựa trên công lý, tượng trưng cho công lý. Muốn có công bằng phải có công lý. Công bằng phải được bảo đảm bằng công lý, và đó là nhiệm vụ chủ yếu của nền tư pháp.

Ông Nghĩa nhấn mạnh niềm tin vào nền tư pháp là một bộ phận hữu cơ của niềm tin vào chế độ và điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, có vinh dự gánh vác việc giữ vững niềm tin của người dân vào chế độ, thông qua hoạt động tố tụng của mình. Mà muốn vậy, họ phải giữ được liêm chính.

Tuy nhiên, cho rằng liêm chính không tự dưng mà tới, đại biểu Nghĩa dẫn kinh nghiệm của các nước và kể cả của ông cha ta, là để giữ được liêm chính phải dưỡng liêm. Cách dưỡng liêm có hiệu quả nhất, là cùng với sự tu dưỡng của các cá nhân, nhà nước phải bảo đảm thu nhập cho họ, ít nhất là ở mức trung bình trong xã hội.

“Ngay cả ở nước phát triển nhất, làm quan toà thì không thể giàu, nhưng nhà nước không thể để cho họ trở thành tầng lớp nghèo trong xã hội. Năm 1986, GDP bình quân đầu người của Việt Nam là 100 USD, năm 2020 là 3.500 USD, tăng 35%. Chúng ta thử hỏi, lương của thẩm phán, của kiểm sát viên, đã tăng lên tương xứng hay chưa?”, đại biểu Nghĩa đặt câu hỏi, và cho rằng: “Nếu thẩm phán và kiểm sát viên được đã ngộ tương xứng, cùng quy trình nghiêm ngặt về thải loại, về đức và tài, thì tôi tin rằng cử tri và nhân dân sẽ có được điều họ luôn mong ước. Đó là người lương thiện, người vô tội chắc chắn sẽ được công lý bảo vệ, dù họ giàu hay nghèo”.

“Và công lý không bao giờ được phép là đối tượng mua bán, như là Nguyễn Du đã mô tả trong Truyện Kiều ngày xưa. Khi đó, người dân sẽ không cần phải tìm xem Bao Công trong phim Trung Quốc, bởi vì đã có những quan toà thanh liêm bằng xương bằng thịt trong mỗi toà án của Việt Nam”, đại biểu Nghĩa kết thúc ý kiến.