TP.HCM và Hà Nội gấp rút xây dựng chính sách giao thông xanh

Chuyển đổi từ xe buýt tới xe cá nhân

Mới đây, Phó chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Xuân Cường vừa chỉ đạo Sở GTVT khẩn trương cập nhật, chỉnh lý và hoàn thiện hồ sơ xây dựng Nghị quyết về cơ chế, chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện xe buýt trên địa bàn TP, tham mưu UBND TP trình HĐND TP tại kỳ họp gần nhất; lưu ý việc đề xuất mức hỗ trợ vốn vay và lãi vay đầu tư phương tiện, trạm sạc điện, trạm nạp khí CNG phục vụ cho hệ thống giao thông công cộng của thành phố.

ẢNH: T.N

Cấp bách như vậy là bởi, trước đó ít ngày, UBND TP.HCM đã có văn bản giao Sở GTVT TP chủ trì phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan rà soát các chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện xanh, từ sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang sử dụng năng lượng sạch. Đồng thời, có giải pháp kiểm soát phương tiện giao thông tại các khu vực, địa bàn có mức ô nhiễm cao.

TP.HCM xác định công cuộc chuyển đổi giao thông xanh sẽ đi qua 2 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 1 sẽ thực hiện ngay trong quý 1 năm nay, đó là tập trung nghiên cứu, xây dựng chính sách nhằm hỗ trợ, khuyến khích chuyển đổi phương tiện giao thông công cộng bằng xe buýt điện, năng lượng xanh trên địa bàn TP. Sau đó, trong quý 3 các đơn vị phải hoàn thành nghiên cứu, xây dựng chính sách hỗ trợ, khuyến khích chuyển đổi các phương tiện giao thông còn lại. Ở giai đoạn 2 này, TP.HCM đang xem xét phương án lựa chọn huyện Cần Giờ và một số quận trung tâm là đơn vị thực hiện thí điểm trong chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng điện, năng lượng xanh.

Với mục tiêu đến 2030 "phủ" 100% xe buýt điện và trở thành thành phố đầu tiên của cả nước đạt tỷ lệ 100% giao thông điện vào giai đoạn 2040 - 2050, TP.HCM xác định không thể chỉ dựa vào việc tuyên truyền hay sử dụng công cụ hành chính mà các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, khuyến khích người dân chuyển đổi phương tiện phải là nền tảng cốt tử. Bởi, nghiên cứu, khảo sát từ các chuyên gia tham mưu cho UBND TP đã chỉ rõ vẫn còn khá nhiều rào cản trong thu hút người dân tại TP.HCM mua phương tiện xe điện. Chỉ khi trợ lực giúp doanh nghiệp hạ được giá thành, giúp việc sử dụng xe điện giảm chi phí và thuận tiện nhất có thể, thì công cuộc chuyển đổi giao thông xanh mới có thể thành công.

Đây cũng là chủ trương mà Thủ đô Hà Nội đã xác định nhất quán trên con đường chuyển đổi giao thông xanh. Với tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng tới mức báo động đỏ, lãnh đạo TP.Hà Nội đặt mục tiêu ngay trong năm nay sẽ chuyển đổi các phương tiện buýt lớn sử dụng diesel hết hạn khấu hao và hết hạn thầu sang xe buýt lớn chạy bằng điện, số lượng khoảng 103 xe (đạt tỉ lệ 5%) và chuyển toàn bộ 100% số lượng xe buýt sang phương tiện xanh vào 2035.

Để đạt mục tiêu này, Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền cho biết, TP đang tập trung chỉ đạo, đề nghị Sở GTVT tham mưu UBND TP sớm trình HĐND TP ban hành cơ chế, chính sách nhằm cụ thể hóa chủ trương hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư, chuyển đổi phương tiện sử dụng năng lượng xanh, năng lượng sạch cũng như đầu tư hệ thống hạ tầng, trạm sạc đồng bộ.

Các nước đã "phủ xanh" giao thông bằng cách nào?

Nhìn ra thế giới, khó có quốc gia nào có thể "so bì" với Na Uy về số lượng phương tiện xanh. Với gần 96% ô tô mới bán ra trong tháng 1 là xe điện chạy hoàn toàn, Na Uy đang tiến rất sát đến mục tiêu 100% phương tiện không phát thải. Dù là một trong những quốc gia sản xuất dầu khí lớn, Na Uy vẫn đặt mục tiêu từ năm 2025, tất cả ô tô mới bán ra phải là xe chạy điện hoàn toàn - sớm hơn một thập kỷ so với mục tiêu của Liên minh châu Âu (EU), dù Na Uy không phải thành viên.

Nhìn lại hành trình 35 năm qua, chính sách thuế ưu đãi và hạ tầng sạc phát triển chính là chìa khóa giúp nước này dẫn đầu thế giới về tốc độ chuyển đổi xe điện.

Từ những năm 1990, Na Uy đã áp dụng hàng loạt chính sách hỗ trợ như: miễn giảm thuế cho chủ sở hữu xe điện, cho phép sử dụng làn đường xe buýt, giảm phí cầu đường... Liên tục nhiều năm, chính phủ nước này đã sử dụng gói các ưu đãi toàn diện hơn, hào phóng hơn và nhất quán hơn nhiều so với nhiều nước.

Bắt đầu từ chi phí mua lại xe cũ. Na Uy không có thuế hoặc giảm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng (VAT) và áp đặt mức thuế carbon hiệu quả cho xe điện. Song song, việc giảm thiểu hoặc xuống bằng 0 đối với các phí đăng ký hàng năm, phí cầu đường và phí đậu xe đã khiến việc sở hữu xe điện trở thành trải nghiệm tốt hơn và rẻ hơn. Những ưu đãi đó đã khiến xe điện trở thành một lựa chọn hấp dẫn hơn nhiều so với các phương tiện chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.

Bên cạnh đó, chính phủ Na Uy còn xây dựng mạng lưới trạm sạc phủ khắp cả nước, bao gồm cả các khu vực xa xôi, để loại bỏ nỗi lo về "khoảng cách di chuyển". Điều này đặc biệt quan trọng khi Na Uy có khí hậu lạnh giá và địa hình gồ ghề. Chưa kể, các công ty ô tô cũng góp phần quan trọng trong việc thay đổi nhận thức, biến xe điện thành biểu tượng thời thượng nhờ thiết kế hiện đại, tiện ích thông minh và hiệu suất mạnh mẽ.

So sánh với Mỹ - nền kinh tế hàng đầu thế giới, ông Scott Case, Giám đốc điều hành của Công ty khoa học dữ liệu Recurrent, chỉ ra rằng: Mỹ cũng đã thực hiện chính sách ưu đãi với khoản tín dụng thuế xe điện liên bang cùng một số khoản giảm thuế bán xe tại nhiều tiểu bang. Nhưng những khoản cắt giảm đó sẽ hết hạn rất lâu trước khi thị trường xe điện của nước này đạt đến mức bão hòa. Ngược lại, Na Uy vẫn mạnh tay áp dụng những ưu đãi đó ngay cả khi 90% xe ô tô mới bán tại đây là xe điện.

"Điều này cho thấy các nước muốn thúc đẩy quá trình dịch chuyển sang phương tiện giao thông chạy điện cần lưu ý hai điểm. Trước tiên, các chính phủ cần phải làm nhiều hơn nữa để giảm chi phí mua và vận hành xe điện. Tiếp theo, họ nên duy trì những khuyến khích này kể cả khi việc chuyển sang sử dụng xe điện ngày càng tăng" - ông Scott Case nhấn mạnh.

Các chuyên gia trên thế giới cũng nhận định nếu xu hướng này tiếp tục, Na Uy có thể chạm mốc 100% xe điện trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này, các chính sách hỗ trợ vẫn cần được duy trì để đảm bảo xe điện có lợi thế kinh tế so với xe động cơ đốt trong.

Tương tự, số liệu mới công bố của Hội đồng xe điện Úc cho biết, trong năm 2024, số lượng xe ô tô điện được bán ra tại nước này lên đến 110.000 xe, tăng 150% so với năm 2022, nâng thị phần của xe ô tô điện lên đến 9,5% trong thị trường các xe hạng nhẹ.

Hội đồng xe điện Úc cho biết, sở dĩ số lượng xe ô tô điện bán ra tại nước này tăng mạnh trong thời gian vừa qua nhờ việc có nhiều mẫu xe mới giá cả phải chăng, có thêm nhiều điểm sạc pin nhanh làm cho việc sử dụng xe ô tô điện trở nên thuận tiện. Cùng với đó là chính sách thuận lợi của các bang và vùng lãnh thổ của Úc khiến cho ngày càng nhiều người tiêu dùng của nước này chuyển sang mua xe ô tô điện.

Các chuyên gia tại Úc dự báo, số lượng xe ô tô điện bán ra tại thị trường nước này sẽ tiếp tục tăng trong năm 2025 khi quy định mới, chặt chẽ hơn về khí thải có hiệu lực vào năm tới. Quy định mới đưa ra nhiều biện pháp nhằm khuyến khích sử dụng các xe ô tô thải ra ít khí nhà kính, làm cho giá thành của các xe điện ngày càng rẻ hơn. Hội đồng xe điện Úc dự báo, đến năm 2026, thị phần của xe ô tô điện tại nước này có thể lên đến 15% và thậm chí là 19%.

Để tiếp tục khuyến khích người dân sử dụng xe ô tô điện, ông Aman Gaur - người đứng đầu bộ phận pháp lý của Hội đồng xe điện Úc cho biết, nước này cần có chính sách khuyến khích việc mua xe ô tô điện cũ. Bên cạnh đó, Úc cũng cần có thêm các biện pháp mới để nâng được tỷ lệ xe ô tô điện chiếm 50% số xe mới bán ra thị trường vào năm 2030, khi đó mới có thể giúp nước này đạt được mục tiêu cắt giảm khí thải như đã cam kết.

So với các nước, Việt Nam bắt đầu hành trình giao thông xanh khá muộn nhưng mục tiêu đặt ra lại vô cùng thách thức. Nếu TP.HCM có thể thành công đạt tỷ lệ 100% giao thông điện vào giai đoạn 2040 - 2050, đồng nghĩa Việt Nam mất khoảng 25 năm để làm nên kì tích mà Na Uy đã phải thực hiện sau gần 40 năm. Lợi thế của những người đi sau là tận dụng được bài học từ những tấm gương thành công phía trước, và Na Uy hay Úc đã rút ra được những kinh nghiệm quý báu để các quốc gia theo sau như Việt Nam nói riêng cũng như nhiều nước khác nói chung có thể chắt lọc, học hỏi.