Kiểm duyệt phim thái quá
Không hẹn mà gặp, nhiều ý kiến góp ý dự thảo luật Điện ảnh sửa đổi đều nhắc tới con đường gập ghềnh kiểm duyệt của nhiều phim Việt Nam dự liên hoan phim nước ngoài. “Hiện nay có thực trạng một số phim được cho là nghệ thuật của các đạo diễn trẻ đã thành công tại các liên hoan phim quốc tế và được dư luận tung hô nhưng dường như chưa tìm được sự đồng thuận của cơ quan quản lý. Trường hợp phim Ròm được giải cao tại Liên hoan phim quốc tế Busan bị phạt và gây xôn xao dư luận trong năm 2019 hay phim Vị được giải tại Liên hoan phim quốc tế Berlin 2021 vừa bị cấm phổ biến”, bà Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam, cho biết.
Trong khi đó, một nhà nghiên cứu tại Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam (Vicas) đánh giá: “Câu chuyện om sòm và cuối cùng thì Ròm cũng thoát án phạt (hủy phim) và được cấp phép ít lâu sau khi đã trải qua một cuộc đại phẫu thuật đau đớn, phải lược bỏ nhiều đoạn bị cho là không cần thiết (thay đổi hơn 50% số cảnh so với bản chiếu ở Busan). Nếu không vì đạt được một giải thưởng lớn như vậy, Ròm có lẽ đã phải chịu chung số phận với các phim khác và chuyện không được ra rạp là đương nhiên”.
Từ đó, nhà nghiên cứu này cho rằng kiểm duyệt phim thái quá đã kìm kẹp sự phát triển của điện ảnh trong nước. Ở nước ngoài, phim Mỹ cũng cần được kiểm duyệt để bảo vệ trẻ em khỏi cảnh khiêu dâm và bạo lực, phim ở Thái Lan cũng bị kiểm duyệt để ngăn cản những nội dung xúc phạm nhà vua. Tuy nhiên theo ông, kiểm duyệt ở Việt Nam thái quá thể hiện ở 2 điểm là độc quyền và tùy tiện. Hội đồng thẩm định phim do Bộ VH-TT-DL, Cục Điện ảnh thành lập hiện độc quyền trong việc cho phim nào ra rạp, phim nào không. Họ cũng cấm chiếu hoặc cắt cảnh, bắt sửa lời thoại “với những lý do không đâu”.
Ông phân tích: “Một phần lý do của phạm vi kiểm duyệt quá rộng là do thành phần kiểm duyệt gồm cả những nghệ sĩ hoặc những người vốn là nghệ sĩ. Họ nhìn bộ phim với con mắt của nhà phê bình, cố gắng nhìn ra điểm chưa đạt của nó để chỉnh sửa. Họ không giữ tư duy của một người bảo vệ lợi ích công cộng, cố gắng hạn chế can thiệp vào xã hội và chỉ can thiệp khi lợi ích công cộng bị xâm phạm. Hoạt động kiểm duyệt trên khiến cho việc đầu tư cho phim trở nên rất rủi ro, thời gian kéo dài và rất mệt mỏi đối với cả nhà đầu tư lẫn nghệ sĩ”.
Khung pháp lý cho tự do biểu đạt
GS-TS Trần Thanh Hiệp, nguyên Hiệu trưởng Trường đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, cho rằng phương án tự phân loại phim trên mạng, còn phim ra rạp vẫn kiểm duyệt là phù hợp với thực tiễn nhiều nước, phù hợp với xu thế chung của thế giới. Thậm chí sẽ tới lúc không chỉ phim phổ biến trên mạng được tự phân loại mà một số phim chiếu trong hệ thống rạp cũng được (hoặc phải) tự phân loại. “Đó là loại phim nào? Trước mắt là các phim hướng tới người xem rộng rãi, không bị giới hạn độ tuổi… Đó là những phim không có hình ảnh, âm thanh liên quan tới tình dục...”, ông Hiệp nêu quan điểm. Tuy nhiên, để chuyển sang hậu kiểm, theo ông, thanh tra phải có kiến thức chuyên sâu.
Trong khi đó, PGS-TS Nguyễn Thị Thu Phương, Phó viện trưởng Viện Văn hóa - Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, lại nhắc tới kết quả báo cáo khảo sát được các chuyên gia thuộc dự án E – MOTIONS: Thúc đẩy Kết nối và Thiết kế Môi trường sáng tạo cho các nhà làm phim do UNESCO thực hiện. Có 21 chuyên gia, nhà quản lý, các nhà làm phim đã tham gia phỏng vấn sâu trong dự án này. Theo đó, phân loại phim theo lứa tuổi được các bên nhìn nhận là một giải pháp đúng đắn, giúp các nhà làm phim biết được đối tượng khán giả mình đang nhắm đến. Các ví dụ cụ thể được các nhà làm phim đề cập đến như phim cho người dưới 16 tuổi sẽ không có những cảnh bạo lực hoặc tình dục quá mức. Còn phim cho người trên 18 tuổi sẽ được phép có những cảnh bạo lực và tình dục vừa phải. Đặc biệt, những phim cho người trên 21 tuổi, độ tuổi mà nhận thức về xã hội đã được hình thành đầy đủ, sẽ được đi sâu hơn về những vấn đề đen tối hơn của xã hội.
Cũng theo kết quả khảo sát nói trên, từ góc nhìn của các nhà làm phim, sự mơ hồ và những bất cập của quy trình kiểm duyệt, gán mác phim đang cản trở quá trình thúc đẩy đa dạng biểu đạt văn hóa trong hoạt động điện ảnh. Có một số ý kiến trùng lặp khi chỉ ra “những thành viên trong hội đồng kiểm duyệt với hệ tư duy theo lối mòn cũ, có thể khiến quá trình kiểm duyệt trở nên cổ hủ hơn xưa”. Một số ý kiến phỏng vấn sâu của khảo sát cũng cho rằng, nhiều hội thảo về giải pháp cho điện ảnh thường hình thức và chưa cởi mở nên thiếu hiệu quả, thậm chí khoét sâu thêm mâu thuẫn giữa các bên trong các vấn đề liên quan đến kiểm duyệt hoặc bản quyền.
Chính vì thế, cần phát triển các nền tảng cấu trúc cho đối thoại chính sách với sự tham gia của các chủ thể, trong đó có các nhà làm phim là một giải pháp được hầu hết các bên tham gia dự án này hướng tới . Là người tham gia quá trình rà soát chính sách và lắng nghe các quan điểm của các chủ thể trong hoạt động điện ảnh, bà Thu Phương cho rằng, để đối thoại đi vào thực chất, đòi hỏi phải có tinh thần hợp tác, đổi mới đồng bộ ở mọi khâu và mọi thành phần tham gia.
Bình luận (0)